Abstract:
تاریخ بیهقی نه تنها از مشهورترین متون ادب فارسی است بلکه به نوبه خود یکی از منابع مهم تاریخ اجتماعی- فرهنگی ایران در دوره غزنوی به شمار میرود. در این کتاب مطالب بسیاری درباره هنرمندان و آثارمعماری وهنری این دوران از جمله باغهای حکومتی و خصوصی به چشم میخورد. در مقاله حاضر تلاش بر آن است تا از منظر اجتماعی- فرهنگی، کاربریهای باغهای حکومتی و خصوصی عصر غزنوی مورد بررسی قرار گیرد. سوال اصلی مقاله این است آیا باغهای حکومتی این دوره بنا شدند تا تنها نمادی از جلال و شکوه سلاطین، را به نمایش بگذارند یا آنها دارای کاربریهای دیگری نیز بودند؟ برای پاسخ به این پرسش با مراجعه به متن، مطالب مرتبط استخراج و دسته بندی شد و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی تنظیم گردد.
یافتههای تحقیق در دو بخش ساماندهی گردیده است، بخش اول، به بررسی ویژگیهای باغهای شهرهای غزنین، هرات، بلخ و نیشابور؛ و بخش دوم به بررسی کاربریهای باغهای مورد نظر از جنبههای سیاسی، نظامی، اداری، مذهبی، ورزشی و تفریحی در دوران اولیه حکومت غزنویان اختصاص یافت.
Machine summary:
همچنـين ذکـر ايـن نکتـه ضروري به نظر ميرسد، از آن جايي که تکيه اين مقاله بر مطالب مندرج در تاريخ بيهقي است ، تنهـا باغ هاي دوران سلطان محمود و سلطان مسعود اول مورد توجه قرار گرفته اند، کـه البتـه بسـياري از آن ها در دوران قبل از غز نويان برپاشده بودند، اما به دليل داشتن کاربريهاي مختلف حتي در عصر غزنويان ، همچنان از اهميت ويژه اي بر خوردار بودند.
19 علاوه بر ميدان و خضراء اين باغ داراي بناهايي از جمله دکان (سکو) بود کـه در پشـت بـاغ در ميان دشتي قرار گرفته بودکه برخي اوقات مانند محرم سال ٤٣٠ هـ.
٢٠اين باغ يک رباط نيزداشت ، زيرا سلطان محمود در صدد بود تـا بوسـيله آن بـراي خـود آمرزش بطلبد، اما مرگ فرصت اين کار رابه وي نداد، لذا زماني که مسعود اول جانشين پدر شـد، در سال ٤٢٢ هـ.
باغ بزرگ (خاصه ) اين باغ دربيرون شهر بلخ ودر نزديکي يکي از دروازه هاي مشـهور آن بـه نـام « دروازه در عبـد الاعلي» وهمچنين به فاصله اندکي از « کوشک در عبد الاعلي» از کاخ هاي سلطان محمود غزنوي قرار گرفته بود.
به نظر ميرسد اين باغ و سراي داراي اتاق هاي بسياري بوده است ، چنان که در همـين بـاغ وسراي بود که "ابوالقاسم کحال " موظـف شـد تـا تيـري را کـه بـه صـاحب الجـيش «آسـيغتکين الغازي»در قلعه جرديز اصابت کرده بود، از بدن او خارج نمايد.
115 از ديگر باغ هاي عصر غز نوي که از چنين کاربري برخوردار بود « بـاغ محمـودي » در غـزنين بود، چنان که سلطان مسعود درسال ٤٢٢ هـ.