Abstract:
هدف این مقاله بررسی مسئلة جنسیت بر اساس هستیشناسی، انسانشناسی و معرفتشناسی ملاصدرا است. با اینکه ملاصدرا به طور مستقیم به مسئلة جنسیت نپرداخته است، ولی با بررسی برخی مولفههای هستیشناسی، انسانشناسی و معرفتشناسی او میتوان بر برخی از لایههای پنهان اندیشة این حکیم در این زمینه پرتو افکند. انسان همانند دیگر موجودات سیر جوهری دارد و از نازلترین مرتبه تا به فعلیت تام قوا ادامه پیدا میکند. در این تبدیل و تبدل جوهری زنانگی و مردانگی متصور نیست. بر مبنای انسانشناختی جنسیت در هویت و حقیقت انسان سهمی نداشته و این ویژگیها و تمایزات اموری عارضی است. در بخش معرفتشناختی به عقیدة ملاصدرا انسانها از نظر برخورداری از معرفت در یک مرتبه نیستند بلکه هر کسی از درجهای از شناخت برخوردار است. اما تفاوت درجات معرفت را به تفاوت در مرتبة وجودی اشخاص بر میگرداند نه جنسیت آنها. در واقع زنانگی و مردانگی از ویژگیهای نفس نباتی و بدن است، همانگونه که نباتات و حیوانات نیز چنین اوصافی دارند.
Machine summary:
با توجه به مسئلۀ رابطۀ جوهر و عرض که رابطۀ عینیت خارجی است و اینکه اختلاف اعراض نشانۀ اختلاف جواهر است و توجه به مسئلۀ حرکت جوهری و شمول آن نسبت به نفس انسان و اینکه انسان جنسی است که تحت آن انواع قرار دارند، آیا میتوان گفت زن و مرد دو نوع از انسان هستند، یعنی انسان جنس است و زنانگی و مردانگی دو نوع هستند و در نتیجه از جهت نفس با یکدیگر متفاوت اند؟ در فلسفۀ ملاصدرا جوهر و عرض دو امر حقیقیاند.
پرسش این است که آیا طبق حرکت جوهری، نفس در مراتب عالی، مردانگی و زنانگی را حفظ میکند یا نه ؟ به عبارت دیگر آیا این حرکت تنها در بدن جاری است یا نفس نیز مشمول حرکت جوهری است ؟ آیا از حرکت جوهری و سیر تکاملی ماده و طبیعت که در نهایت به نفس ناطقه میانجامد، میتوان استنباط کرد که مراتب پایین در مراتب عالی نفس حفظ شده است یا نه ؟ اگر امر از این قرار باشد، آیا با پذیرش جنسیت در مراتب پایین ، باید در مراحل عالی نفس نیز معتقد به جنسیت باشیم ؟ وجود انسانی در حکمت صدرایی همانند دیگر موجودات دارای حرکت جوهری است و از نازل ترین مرتبۀ خود تا به فعلیت رسیدن تمام قوا ادامه پیدا میکند.
اما اگر حدوث نفس را جسمانی بدانیم آیا باز هم میتوان به چنین نظریه ای معتقد بود؟ در واقع در اینجا ما سعی میکنیم به این پرسش پاسخ دهیم که آیا زن و مرد علاوه بر جسم ، در نفس نیز تفاوت دارند؟ یعنی، آیا نفس مردانه و نفس زنانه وجود دارد؟ بحث ماده و صورت از جمله مباحث فلسفیای است که در تبیین جنسیت و نسبت آن با انسان تأثیرگذار است .