Abstract:
شاهنامة فردوسی اثری گران‌سنگ در ادب حماسی ایران و مجموعه‌ای از فرهنگ‌ها و باورهای قوم ایرانی از دورترین زمان‌ها تا دورة فردوسی است. در شاهنامه همچنان‌که فردوسی به ظاهر روایت‌گر داستان شاهان و پهلوانان ایرانی از دوران اساطیری تا تاریخی است، با مجموعه‌ای از باورها، فرهنگ‌ها و آیین‌های مختلف نیز روبه‌رو هستیم که نقش‌آفرین آن‌ها، پهلوانان، شاهان، عناصر مختلف طبیعی و جانوران هستند. فیل از جملة این جانوران است که در قسمت‌های مختلف شاهنامه دیده می‌شود؛ از آنجا که همة بن‌مایه‌های اسطورهای ـ حماسی و آیینی مرتبط با این حیوان در شاهنامهذکر نشده است، برای رسیدن به جامعیتی کلی دربارة این حیوان ناگزیر در کنار شاهنامه به بررسی دیگر منظومه‌های حماسی ایران که پس از شاهنامه و متاثر از آن سروده شده‌اند نیز پرداخته‌ایم. در این پژوهش نویسندگان با رویکرد تحلیلی ـ تطبیقی به بررسی بن‌مایه‌های مرتبط با فیل در شاهنامهو ده منظومة حماسی (بانوگشسب‌نامه، برزونامه، بهمن‌نامه، جهانگیرنامه، سام‌نامه، شهریارنامه، فرامرزنامه، کک کوهزاد، کوش‌نامه و گرشاسپ‌نامه) پرداخته و مهم‌ترین بن‌مایه‌های مرتبط با این حیوان را استخراج، طبقه‌بندی و تحلیل نموده‌اند. از مهم‌ترین این بن‌مایه‌ها می‌توان به: اهورایی ـ اهریمنی بودن، توتم فیل، فیل‌اوژنی پهلوان، پیکرینگی به سیمای فیل، حضور در سپاه، نقش آن در بازی‌ها، تعبیر خواب و... اشاره کرد.
Machine summary:
Māyā رسیدیش دندان به هفتم زمین کشیدیش خرطوم چرخ برین به هنگام آرایش کارزار یکی حمله و صد هزاران سوار (ایران شاه ابن ابیالخیر١٣٧٠: ٣٤٨، بیت ٥٧٩٨-٥٧٩٦) در فرامرزنامه ، هنگام صف آرایی کید هندی در برابر فرامرز، فیلان جنگی کید چنین توصیف شده اند: ز پیلان همانا که ششصد فزون همه تن چو دیوار و دندان ستون (١٣٨٢: ١١٢، بیت ٨٥٩) از نکات در خور توجه دیگر دربارة ظاهر فیل ، اشاره به رنگ آن است ؛ رنگ سفید فیل که مرکب شاهان بوده مکرر در شاهنامه و منظومه های برزونامه ، کوش نامه ، سام نامه ، گرشاسپ نامه و بهمن نامه اشاره شده است .
نمونه هایی از این ابیات به شرح ذیل آمده است : بیامد به نزدیک پیل سپید شد آن شاه چین از روان ناامید (فردوسی١٣٩٣:ج ٣: ٢٣٨، بیت ٢١٨٠) در این روز لؤلؤ بسان کیان نشست از بر ژنده پیلی ژیان همان مهد بر پشت پیل سپید چو بر چرخ گردنده تابنده شید (ایران شاه ابن ابیالخیر١٣٧٠: ١٤٩-١٤٨، بیت ٢٢٩٨-٢٢٩٦) دگر زنده پیلی دژآگاه بود که ویژه نشست شهنشاه بود به دیدار و بالا چو کوهی ز برف فرستاد با سازهای شگرف (اسدی طوسی ١٣٨٢: ١٩٤، بیت ٨٢-٨١) جهاندار بر پشت پیل سفید ستاده به گردش سپه پر امید (عطاءبن یعقوب ١٣٧٠: ١٩، بیت ٤٠٣) چو فردا نماید رخ از چرخ شید در آید شه چین به پیل سفید (خواجوی کرمانی ١٣٨٦: ٢٤٣، بیت ١٥) فیلی را که فریدون به عنوان هدیه برای دایی خود کارم میفرستد، رنگ سفیدی، سفیدتر از برف دارد: ز سنگش شده گاو ماهی ستوه ز رنگش خجل برف بر تیغ کوه (ایران شاه ابن ابیالخیر١٣٧٧: ٤٥٢، بیت (5754 اما رنگ سیاه فیل که به نظر میرسد شاید همان خاکستری بوده باشد در سه جا در شاهنامه ، برزونامه و گرشاسپ نامه آمده است .
(
, 
, 
)
