Abstract:
یکی از صناعات ادبی و اعجازی قرآن، وقوع مجاز در آن است. اصل وقوع مجاز در قرآن پذیرفتة بیشتر علمای اسلام است و کتابهای فراوانی در این زمینه نوشتهاند. از این میان، ابنتیمیة حرّانی (د. 728 ق.) به عنوان برجستهترین نظریهپرداز جریان سلفی ـ تکفیری ـ وهابیت، وقوع مجاز در قرآن را انکار میکند. وی به عنوان یکی از موسسان جریان تکفیری و آرای او مورد پذیرش این فرقه میباشد. بنابراین، معرفت به اندیشههای ابنتیمیه در حقیقت، شناختن دبدگاه این فرقه است. این مقاله با روشی اسنادیـ تحلیلی در پی پاسخگویی به این سوالهاست که «دیدگاه ابنتیمیه دربارة مجاز چیست؟» و «استدلالهای او چقدر محکم است؟». با جستجو در آثار ایشان به این نتیجه رسیدیم که استدلالهای ابنتیمیه در انکار وقوع مجاز در قرآن ناپذیرفنی میباشند. در واقع، این استدلالها شایستة نقد و مناقشة جدی هستند و پذیرش دیدگاه او موجب محرومیت از اعجاز، لطایف و ظرایف قرآن میشود.
Machine summary:
افـزون بر این ها، محمدحسن صغیر کتابی با عنوان مجاز القرآن و محمد شنقیطی کتـابی بـا عنـوان منع المجاز فی المنزل و ده هـا کتـاب و مقالـۀ دیگـر بـه نگـارش درآمـده اسـت .
بنابراین ، طبق این تعریف ، به وضعی سابق و مقدم بر استعمال قائل شـده انـد و ایـن درسـت نیست » (همان : ٨٢)؛ (یعنی اثبات وضع سابق بر استعمال صرفا ناشـی از تعریفـی اسـت کـه برای حقیقت و مجاز ارائه شده ، نه اینکه از واقعیتی تاریخی خبر دهد).
به نظر ابن تیمیـه ، لفظـی کـه در دو معنا یا بیشتر استعمال میشود، از سه حالت بیرون نیست : یا در یکـی حقیقـت و در بقیـه مجاز است ، یا حقیقت در همۀ آن هاست به نحو اشتراک لفظی، و یا حقیقت است در قـدر مشترک میان آن ها که در این صورت ، از اسماء متواطی (مشترک معنـوی) اسـت .
آیـت الله معرفـت در رد نظر ابن تیمیه و وهابیان مینویسد: «وأما ما ذکره ابن تیمیۀ من إنکار المجاز فـی اللغۀ وأن تقسیم الکلام إلی حقیقۀ و مجاز بدعۀ حادثۀ ولم یتفوه بها صاحب الشریعۀ ولا أصحابه ولا التابعون لهم بإحسان فلعله انکار لضرورة» (معرفت ، بیتا: ١٤٨)؛ یعنی: اما آنچه را ابـن تیمیـه ذکـر کـرده از انکـار مجـاز در لغـت و اینکـه تقسـیم کـلام بـه حقیقـت و مجـاز بـدعت حادث شده است و صاحب شریعت ، اصحاب او و تابعین از اصحاب هرگز بـا نیکـی سـخن از آن به میان نیاورده اند؛ گویا این انکار امری ضروری است ».