Abstract:
شعر فارسی قرن سوم تا پایان قرن پنجم هجری را از نظر زمانی و تشابهات سبکی بیشتر به عنوان شعر دوره نخست می‌شناسیم. یکی از مضامین پرکاربرد در شعر این دوره، اخلاق و موضوعات اندرزی است. مقاله حاضر برخی از موضوعات مهم را که فضیلت اخلاقی یا رذیله محسوب می‌شوند در سروده‌های تعدادی از شاعران این دوره بررسی و تاثیر آنها را از سخنان حکیمانه امام یا تشابه آن سروده‌ها را با کلام حضرت گوشزد کرده است. در میان موضوعات گوناگون اخلاقی، شاخص‌ترین موضوعات شامل هشت فضیلت اخلاقی و سه رذیله را در این مقاله بررسی کرده‌ایم. نتیجه تحقیق نشان می‌دهد که موضوعات اخلاقی مطرح شده متاثر و همسو با آموزه‌های علوی است و شاخصه مهم در داشتن این فضائل یا دوری از برخی رذائل ذکر شده جهت دهی و تاثیر گذاری بر زندگی سالم فردی و اجتماعی است.
Machine summary:
با خردومند بـي وفـا بـود ايـن بخـت خويشتن خويش را بکوش يک لخـت خود خور و خود ده ، کجا نبود پشيمان هر که بداد و بخورد از آنچه بيلفخـت (رودکي ، ١٣٧٣: ٩٩) و در بيتي ديگر نيز به اين نکته اشاره کرده و کسي را که از داشته ها و اندوخته هاي خود بهره مي برد و به ديگران نيز مي بخشد، انساني نيکبخت معرفي مي کند و معتقـد اسـت فـرد بخيلي که نه خود مي خورد و نه دست بخشنده اي دارد، انساني بدبخت است .
هر که را بهره کـرد ايـزد فـرد دانش و امن و تندرستي خورد زين جهان بهره تمـامي يافـت گو به گرد دگر فضـول مگـرد ک̂Hرزو را کرانـه نيسـت پديـد آز را خــاک ســير دانــد کــرد (مدبري ، ١٣٧٠: ٣٤٠) خسرواني شاعر قرن چهارم نيز به تجربة خود در اين زمينه اشاره مي کنـد؛ وي بـه ايـن نتيجه رسيده است که اگر انسان آز و طمع را کنار بگذارد، به قدر و منزلت حقيقي و پايدار دست مي يابد: تــا بــاز کــردم از دل زنگــار آز و طمـــع زي هر دري کـه روي نهـم در فـراز نيسـت جاه است و قدر و منفعه آن را که طمع نيست عز است و صدر و مرتبه آن را کـه آز نيسـت (همان :١١٣) خسروي سرخسي به مخاطب خود توصيه مي کند که از آرزوهاي دست نيـافتني و آز و طمع بي پايان دست بردارد؛ چراکه گردش روزگار بسيار سريع و شـتابان اسـت و فرصـتي براي رسيدن به اميد دور و آز نيست .
سرزنش و عيب جويي ديگران يکي از رذايل اخلاقـي بسـيار ناپسـند و مـذمومي است که در آموزه هاي ديني و اخلاقي ما بسيار مورد توجه بوده و همـواره بـه دوري از آن سفارش شده است .
(
, 
, 
)
