Abstract:
تلاش انسان برای ایجاد تعادل بین نیازها و خواستههای وی و امکانات بالفعل و بالقوه در محیط از گذشتههای دور موردتوجه بوده است. آب، خاک، زمین، راه و... همه بهنوعی در شکلگیری و پیدایش یک مکان زیستی نقش موثری داشته و بسته به موقعیت و شرایط بعضی مواقع نقش یک و یا دو عامل پررنگتر نیز میشود. تعامل انسانها فرهنگ را در محیط پدید میآورد که بهطور مداوم تکامل مییابد و فعالیتهای انسان را تحتتاثیر خود قرار میدهد و با نادیدهگرفتن محیط، نمیتوان شرایط رفتاری و عوامل فرهنگی را موردبحث قرار داد. فرهنگ عامل ایجاد آثار و چشمانداز در مکان و فضاست. یکی از چشماندازهای مهم فرهنگ در محیط، معماری است. ویژگیهای طبیعی در منطقه قهستان موجب این شده است که در قرون میانی اسلامی فرقه اسماعیلی باتوجه به شرایط محیطی و گسترش مذهب خود در این منطقه دست به ساخت استحکامات دفاعی بزنند، تا خود را با شرایط طبیعی و سیاسی آنزمان هماهنگ کنند و نوعی سازگاری با محیط پیرامون بهوجود بیاورند، بهنوعی که باوجود محدودیت محیطی، از شرایط و امکانات موجود، نیازهای خود را از محیط تامین کردهاند و نوعی سازگاری محیطی و فرهنگی در این منطقه بهوجود آوردهاند. هدف از نگارش این مقاله، معرفی معماری قلعه کوهزردان واقع در شهرستان زیرکوه استان خراسان جنوبی و تاثیر محیط و فرهنگ در معماری قلعه و چگونگی سازگاری انسان با محیط و رفع مشکلات عدیده طبیعی با بهرهگیری از تفکر است، که در اینراستا از محیط در رفع مشکلات بهره جسته و درنهایت منجر به خلق آثار و دستساختهها شده است. مقاله حاضر براساس روش توصیفی و تحلیلی بوده و دادههای آن ازطریق مطالعه منابع کتابخانهای و برداشت میدانی بهروش پیمایشی در محل با رویکرد تاریخی فرهنگی صورت گرفته است.
Machine summary:
هدف از نگارش این مقاله، معرفی معماری قلعۀ کوهزردان واقع در شهرستان زیرکوه استان خراسان جنوبی و تأثیر محیط و فرهنگ در معماری قلعه و چگونگی سازگاری انسان با محیط و رفع مشکلات عدیدۀ طبیعی با بهرهگیری از تفکر است، که در اینراستا از محیط در رفع مشکلات بهره جسته و درنهایت منجر به خلق آثار و دستساختهها شده است.
قلعۀ کوهزردان1 یکی از نمونههای بارز این نوع قلعهها در استان خراسان جنوبی واقع در شهرستان زیرکوه است که ارتفاع کوهی که قلعهزردان برروی آن قرار گرفته و تسلط و اشراف آن بر محیط پیرامون موقعیت مناسبی به این کوه داده است.
2- قلعۀ کوهزردان، با توجه به شرایط محیطی منطقه ساخته شده است و تأثیر محیط در فضای معماری قلعه فقط در استفاده از مصالح بومی نبوده، بلکه عوامل دیگر مانند آب و هوا، ارتفاع از سطح دریا، دوری و نزدیکی به منابع آب، ساختار زمینشناسی و...
در توضیح زمینشناسی منطقۀ زیرکوه ذکر شد که نهشتههای ژوراسیک این شهرستان شامل ماسهسنگها و سنگهای آهکی است که این واحدها در کوهی که قلعۀ کوه برروی آن ساخته شده و اطراف قلعه نیز مشاهده میشود.
قلعۀ کوهزردان ازجمله قلعههای اسماعیلی در قهستان است که باتوجه به شرایط محیطی منطقه ساخته شده و بهنوعی فضاهای معماری قلعه با محیط پیرامون در ارتباط است.
عوامل محیطی در ساخت قلعۀ کوهزردان از عوامل فرهنگی و تاریخی نیز بسیار تأثیر میپذیرفتند، درحالیکه چگونگی شکلگیری این قلعه جهت سازگاری با شرایط طبیعی، بیش از هرچیز در ارتباط با محیط پیرامون خود است.