Abstract:
تاویل قرآن کریم ـ بهمعنای بیان معانی باطنی این کتاب الهی – توسط عارفان مسلمان، از مبانی چندی برخوردار است که این نوشتار، به منظور زدودن برخی ابهامات، و پاسخگویی به برخی از اتّهامات به عارفان مسلمان، به بررسی اجمالی مهمترین این مبانی پرداخته است. این مبانی به اجمال عبارتند از: 1. وضع الفاظ برای روح معانی؛ 2. مراتب متعدّد معنایی قرآن کریم؛ 3. مقصود خداوند بودن همه معانی ظاهری و باطنی قرآن کریم؛ 4. منحصر نبودن آگاهی از تاویل قرآن به خداوند و معصومان علیه السّلام. در این مقاله، با روش «توصیفی – تحلیلی»، در ذیل هر یک از این عناوین، ابتدا به برخی از سخنان اهل معرفت اشاره شده و منظور ایشان تبیین گشته و سپس سخن آنان – و احیانا مخالفان ایشان – نقد و بررسی گردیده است. حاصل سخن آن است که اولا الفاظ کلّی تنها برای مصادیق مادی آنها وضع نشده است. ثانیا، قرآن کریم دارای معانی متعدّد ظاهری و باطنی است. ثالثا، خداوند همة این معانی را قصد کرده است. و رابعا، هرچند تنها معصومان علیه السّلام میتوانند از تمام معانی ظاهری و باطنی کتاب الهی آگاهی یابند، دیگران نیز میتوانند به میزان رسوخ علمی و طهارت باطنی خویش، به مراتبی از تاویل قرآن راه یافته، آن را بیان کنند.
Machine summary:
وی در مقام نتیجهگیری از این اصل و قاعدة مهم، به بیان این مطلب میپردازد که در باب متشابهات از متون دینی، همچون: «ید الله فوق أیدیهم » (فتح: 10)؛ «الرحمن علی العرش استوی» (طه: 5)؛«ما فرطت فی جنب الله» (زمر: 56)؛ «جاء ربک» (فجر: 22) و امثال اینها از آیات و روایات ـ که در آنها اموری همچون صورت، حیا، گریه، سخن گفتن ، آمدن در سایهای از ابرها و مسائل فراوان دیگر به خداوند نسبت داده شده است ـ چهار مسلک وجود دارد: الف) مسلک اهل لغت و بیشتر فقهای اهل سنت و اهل حدیث و حنابله: ایشان الفاظ را بر اساس ظاهر و بر طبق مدالیل متعارف آنها معنا میکنند، هرچند این معانی با قواعد عقلی پذیرفته شده نزد دیگران منافی باشد.
منحصر نبودن آگاهی از تأویل به خداوند و معصومان( یکی دیگر از مبانی عارفان در مسئلة «تأویل»، آن است که بر خلاف نظر افرادی که – در اثر برداشت نادرست از آیة هفتم سورة مبارکة آل عمران - آگاهی از تأویل قرآن کریم را مخصوص خداوند میدانند، و بر خلاف نظر آنان که آگاهی از این مسئله را در انحصار خداوند و معصومان( میدانند، این آگاهی و علم اختصاصی به خداوند و معصومان( ندارد و افراد غیر معصوم نیز میتوانند به میزان درک و فهم و همچنین مرتبة ذوق و شهود خویش، به مراتبی از معانی تأویلی قرآن دست، یابند؛ هرچند آگاهی از تمام مراتب تأویلی قرآن کریم، خاص معصومان(، به عنوان این مخاطبان اصلی قرآن کریم است.