Abstract:
حقیقت قضا و قدر از دیرباز کانون ارائه دیدگاهها و مباحث مختلف در میان متفکران فلسفه و کلام بوده است. صدرالمتالهین از جمله فیلسوفانی است که حقیقت قضا و قدر را تبیین کرده است. او با طرحی بدیع و متفاوت با دیگر حکما، معتقد است قضا حقایق علمی و عقلی تمام موجودات است که لازمه ذات حقتعالی است و جزء صقع ربوبی بهشمار میآید. صدرالمتالهین بر این باور است که علم عنایی خداوند که حقیقت بسیط اجمالی است، با طی مراحل امالکتاب، لوح محفوظ و لوح محو و اثبات به تقدیرات عینی در عالم ماده تبدیل میشود. صدرالمتالهین با استفاده از مضامین دینی، موطن هفت آسمان قرآن را لوح محو و اثبات میداند که تقدیرهای علمی به وجود مثالی در آن رقم میخورد. در این مقاله ضمن بیان مراحل قضا و قدر، نسبت قضا و قدر با هفت آسمان قرآن تبیین شده است.
Machine summary:
صدرالمتألهین بر این باور است که علم عنایی خداوند که حقیقت بسیط اجمالی است، با طی مراحل امالکتاب، لوح محفوظ و لوح محو و اثبات به تقدیرات عینی در عالم ماده تبدیل میشود.
علم خداوند پس از مرتبه علم عنایی در مرتبه عالم عقل تحقق مییابد که در این مرتبه در مرحله عقل کل، قضای بسیط اجمالی و در مرحله نفس کل تقدیرات کلی محقق میشود.
پس از آن، حقایق در عالم مثال به شکل تقدیرات جزئی و مثالی محقق میشود که لوح محو و اثبات نام گرفته است و صدرالمتألهین آن را مطابق با هفت آسمان قرآن میداند.
در مرحله پس از آن، حقایق در عالم مثال یا همان موطن هفت آسمان قرآن به شکل تقدیرات جزئی و مثالی محقق میشود که لوح محو و اثبات نام گرفته است.
در حقیقت در لوح قضای الهی، صور عقلی تمام آنچه خداوند از آغاز تا پایان عالم ایجاد میکند، نگاشته شده است؛ منتهی نقش آن با چشم دنیایی قابل رؤیت نیست؛ بلکه این نقش به شکل بسیط عقلی در موطن قضای الهی وجود دارد و از هرگونه کثرت و تفصیلی به دور است (صدرالمتألهين، 1302ق، ص149).
ب) تعبیر دیگری که صدرالمتألهین با استناد به آیه کریمه «اقْرَأْ وَ رَبُّک الْأَکرَمُ الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَم» (علق: 3و4) برای عالم عقل نام میبرد، حقیقت قلم است؛ به این معنا که عقل کل تمام حقایقی را که به نحو معقولات بسیط در خویش دارد، بر لوح محفوظ یا همان نفس کل مینگارد.