Abstract:
ادبیات فارسی سرشار از موضوعات کاربردی است. بسیاری از مسائل اجتماعی موجود در متون ادبی الگوها وهنجارهای معتبری را ارائه میدهد که در جوامع دیرین ایران رایج بوده است. این نمونهها هم از جهت شناخت جامعه گذشته و هم از لحاظ عبرت و آموزه برای آیندگان اهمیت دارد.از میان موضوعات اجتماعی، مسائل اقتصادی و آثار آن در جامعه، بیشترین مطالب و مضامین را در ادبیات فارسی به وجود آورده است. برای آشنایی با این ویژگی ادبیات فارسی، معتبرترین متون نثر فارسی قرن پنجم تا هشتم هجری جهت پژوهش برگزیده شده، به روش اسنادی بررسی شود. مطالب و دادههای این تحقیق به روش فیشبرداری استخراج، سپس تجزیه و تحلیل گردید.یافتههای این پژوهش نشان میدهد که افکار و اندیشههای اقتصادی، بیشترین نقش را در رفتار اجتماعی مردم ایران به جا گذاشته است. نیازهای اقتصادی مبنای بسیاری از پدیدههای اجتماعی مانند قدرت، پایگاه، مشاغل و طبقات، فقر و نابهنجاری شغلی بوده، مساله مهم «مدیریت اقتصادی» را مورد توجه اندیشمندان ادبا قرار داده است.
Machine summary:
١- تعریف هزینه ها استفادۀ شخصی : چون ثروت با کوشش شخصی حاصل می شود، انسان نباید بهرۀ خـود را از آن فراموش کند «از دو چیز نخست خود را مستظهر باید گردانید پس دیگران را ایثار کرد، علم و مال» (منشی ، ١٣٦٧ ، ص٤٠) در قابوسنامه نیز به این نکته تأکید شده است : «چـون رنج بری، کوش که بر هم تو خوری» (عنـصرالمعالی ، ١٣٦٢ ، ص١٢٩).
پرهیز از اسراف:«اما اسراف شوم دان و هر چه خـدای تعـالی آن را دشـمن دارد آن بـر بندگان خدای تعالی شوم بـود و خـدای تعـالی همـی گویـد: «ولاتـسرفوا انـه لا یحـب المسرفین »، «هر آفتی را سببی هست سبب درویشی اسراف دان» (همان، ص١٣٠) خواجه نصیر طوسی موارد اسراف را چنین دانسته است : «در وجوه زواید مانند شهوات و لذات صرف کند یا زیاده از حد در وجه واجب خرج کند» (طوسی ، ١٣٦٤، ص ٢١٤) تدارک آنچه خرج کردهای : «و چون به هنگام بایستی خرج کنی جهد آن کن تـا عـوض آن باز جای نهی که چون برای خرج همی برداری و عوض آن باز جای ننهـی اگـر گـنج قارون بود، هم روزی اسپری شود» (عنصرالمعالی ، ١٣٦٢ ، ص١٢٨) حسن تدبیر: پرهیز از هزینۀ نادرست بی مورد «در بعضی مواضع زیادت از اقتصاد و در بعضی مواضع کمتر از آن به کار برد» (طوسی ، ١٣٦٤ ، ص ٢١٤) خودداری از ریا و مباهات: برخی «به طریق تصلف و اظهار ثروت در مقام مرا(سـتیزه و لجبازی) و مفاخرت انفاق کند» (طوسـی ، ١٣٦٤، ص ٢١٤) و این در نهایـت بـه دارایـی زیـان بی مورد می رساند.