Abstract:
تتبّع رُخَص شرعی که ذیل بحث «تبعیض» در فقه امامیّه و «تلفیق» در فقه عامّه قابل رهیابی میباشد، شیوهای در عمل به احکام شرعی است که به مکلَّف اجازه اخذ آسانترین فتوا از میان فتاوای موجود در مسائل گوناگون را میدهد. اثبات مشروعیت این شیوه در فقه امامیّه منوط به اثبات عدم وجوب تقلید از اعلم و نیز جواز تبعیض در تقلید است. بررسی تحلیلی و انتقادی اسناد نوشتاری نشان میدهد که اولاً دلایل اقامه شده بر وجوب تقلید از اعلم توان اثبات مطلوب خویش را نداشته و ثانیاً قول صحیح در صُوَر مختلف تبعیض، جواز آن به صورت مطلق میباشد، بنابراین عمل به احکام شرعی با تمسّک به روش اتبّاع رخصتها منع شرعی ندارد.
Researching the unobligatory fatwas which can be found/accessed under the topic of ‘selection’ in Imamite jurisprudence and ‘combination’ in Sunni jurisprudence, is an approach in performing fatwas that allows followers to take the easiest fatwa from among existing fatwas in different issues. Proving the legitimacy of this approach in Imamite jurisprudence is dependent upon proving the unobligatoriness of imitation/taqlid from the more knowledgeable mujtahid and also the permissibility of selection in imitation/taqlid. The analytical and critical study of the written documents shows that firstly, the posed reasons on the obligatoriness of imitation/taqlid from the more knowledgeable authority (i.e., consensus, the manner/method of the wise, closeness of the more knowledgeable mujtahid’fatwas to reality, collection of traditions and providing reasons to the legitimacy of taqlid) do not have the capacity to prove its sought-after but reasons including the permissibility of taqlid from less knowledgeable mujtahid (i.e., verses of Quran and traditions, the method of the faithful/pious, the difficulty of taqlid from more knowledgeable mujtahid and traditions) can altogether prove their point and secondly, the correct opinion in different forms of selection is its permissibility in its absolute form. Therefore, performing fatwas relying on the approach of unobligatory fatwas is not juridically prohibited. unobligatory fatwa, researching the unobligatory fatwas, more knowledgeable authority, selection in imitation/taqlid, legitimacy of researching the unobligatory fatwas.
Machine summary:
آیت الله تسخیری نیز ضمن فرق گذاردن بین معنای متبادر از «اخذ به رخص » با آن چه که از «تتبع رخص » مد نظر است ، مینویسد: «مقصود از اصطلاح اخذ به رخص یا تتبع رخص آن چیزی نیست که در وهله نخست از این واژه به ذهن متبادر می شود یعنی عمل به رخصت های شرعی در موارد رخصت ، زیرا این امر نه تنها مورد اختلاف احدی قرار نگرفته است ، بلکه از جمله اموری است که شارع مقدس آن را میپسندد و ای بسا ترک عمل به آن حرام شمرده شده باشد مانند رخصت به افطار صوم در سفر و حرمت آن در مسافرت بنا بر رای برخی مذاهب فقهی مثل مذهب امامیه ؛ بلکه مقصود از تتبع رخصت عرضه فتاوای گوناگون در مسأله اختلافی و تبعیت از فتوایی است که خالی از عنصر الزام بر مکلف می باشد، به منظور جمع نمودن مکلف بین دو امر: ١.
در این صورت قول اکثریت بر جواز تبعیض است اما آیت الله حکیم قائل به عدم جواز بوده و معتقدند در حالت اختلاف دو مجتهد مساوی، فتاوا با هم تعارض نموده و هر دو از حجیت ساقط میشوند و سیره عقلاء و متشرعه نیز ثابت نیست و اجماع هم به شرطی حجیت دارد که عمومیت آن صورت تبعیض را هم شامل گردد ولی این عمومیت ثابت نیست (طباطبایی حکیم ، ١٤١٦ق ، ج ١، ص ٦١) و چون اجماع دلیل لبی است بایستی اخذ به قدر متیقن آن نمود که عبارت است از اجماع بر تخییر ابتدایی در رجوع به یکی از دو مجتهد مساوی .