Abstract:
استخدام بهعنوان یکی از ادراکات اعتباری قبل از اجتماع، نظریهای است که علامه طباطبائی آن را برای تبیین پیدایش اجتماع و روابط اجتماعی مطرح کرده است و بیانگر این است که انسان قبل از اجتماع به انگیزه استخدام انسانهای دیگر همچون اشیاء و حیوانات با آنها رابطه برقرار کـرده اسـت که در نتیجه، همراه با ایجاد اجتماع، روابطی یک سویه و نابرابر در میان انسانها به وجود آمده اسـت و موجب بهرهکشی انسانهای قدرتمند از ضعیفان شده است که نتیجة آن تباهی اجتماع است. برای جلوگیری از این وضع باید حقوق در روابط اجتماعی توازن ایجاد کند و با برقراری عدالت اجتماعی در چارچوب قواعدی روشن و قابل اجرا، این روابط را بـه گونـهای سامان دهد تا استخدام به صورت برابر و دوسویه انجام شود و موجب بهرهبرداری همگـانی از هـم شود تا زمینه رستگاری و تعالی عمومی فراهم گردد. این مقاله با بررسی آثار علامه طباطبائی دربارة استخدام، ضمن توصیف این نظریه و ابعاد آن به تحلیل آثار سیاسی و حقوقی و نتایج عملی آن پرداخته است.
Machine summary:
علامه طباطبائی این پرسش را مطرح میکند که آیا انسان به اقتضای طبیعت خود اول اجتماع را تشکیل داد و بعد از پدیدار شدن اجتماع، انسانها شروع کرد ند تا یکدیگر را به استخدام گیرند و در حد توان خود از دیگران بهرهبرداری کنند یا این که قبل از تشکیل اجتمـاع، انسـانها بنـا بر طبـع اولیه خویش از هر آنچه در دسترسشان بود بهره میجستند و در همین جهت، اجتماع انسانها را هم برای بهرهبرداری خود به وجود آوردند و در واقع اجتماع، محصـول اسـتخدام اسـت نـه اسـتخدام، دستاورد اجتماع؟ در پاسخ این پرسش میگوید هرچند غریزه جنسی موجب کشش انسانهای نـر و ماده به هم میشود و کودک با غریزه سیر شدن و دفع گرسنگی از مادر شیر مـیخواهـد و مـادر از کودک تخلیه پستانهایش را؛ ولی این نیازها دائمی نیستند چنانکه بعد از مدتی غریزه جنسی رو بـه افول می نهد و کودک بزرگ میشود و دندان درمیآورد و نیاز او به شیر خوردن از سینه مادر از بین میرود و مادر شیرش خشک میشود و دیگر محتاج به تخلیه آنها نیست.
3. آثار سیاسی استخدام این اصل از دیدگاه علامه طباطبائی که «هیچ انسانی در هـیچ یـک از اوقـات زنـدگیش ازحکم استخدام منصرف نمیشود» (طباطبائی، 1974، ج 2، ص 130) و بیانگر این است که به صورت طبیعی روابط اجتماعی در زیـر سیطره استخدام قرار دارد، آثاری در جامعه به بار میآورد و پیامدهایی دارد کـه اگر بـه حـال خـود گذاشته شود مسیر حرکت انسان را جهتدهی میکند و سرنوشت نهایی او را تعیین مـینمایـد.