Abstract:
تغییرات سطوح اساس از مهم‌ترین عوامل ناتعادلی فرم‌ها و فرایندهای در حوضه‌های آبریز است. حوضه آبریز قزل‌اوزن از زیرحوضه‌های دریای خزر، در طی کواترنری به‌شدت تحت تأثیر نوسانات سطح اساس بوده است. برای بررسی ژئومورفولوژیکی این اثرات در سراب قزل‌اوزن، با استفاده از نرم‌افزار GIS و نقشه‌های توپوگرافی و زمین‌شناسی آبراهه‌ها و لیتولوژی رقومی گردید و با توجه به شواهد تغییرات سطح اساس (اسارت و انحراف رودخانه‌ها و آبراهه‌های شعاعی همگرا) محدوده‌ی ژئونرون بیجار شناسایی شد. با استفاده از تئوری هندسه فراکتال و روش رتبه‌بندی هورتن- استرالر، نسبت انشعاب، طول آبراهه‌ها و بعد فرکتالی زیرحوضه ها محاسبه گردید. آثار تغییرات سطوح اساس محلی، به‌صورت سطوح تراکمی در 6 زیرحوضه انگوران چای، حسن‌آباد یاسوکند، یول کشتی، قروه و دهگلان، گرماب و سجاس‌رود شناسایی و تجزیه‌وتحلیل شد. در اطراف چاله بیجار 3 تراس دریاچه‌ای در ارتفاع 1561، 1540 و 1515 متری مشاهده گردید درحالی‌که در مرکز چاله فرایند کاوشی غلبه دارد. عدد 12/2 بعد آشوبناکی (فرکتالی) حوضه‌ی آبریز بیجار، دال بر شرایط تقریباً متعادل شبکه‌ی آبراهه‌ای در کل حوضه است که نشان‌دهنده متوقف شدن فرسایش قهقرایی در سرشاخه‌های رتبه‌ی یک است. در دو زیرحوضه یول کشتی و قروه دهگلان با بعد فرکتالی کمتر از 2 دال بر ضریب انشعاب بیشتر نسبت به مساحت حوضه است؛ در سر آب زیرحوضه‌های انگوران چای، سجاس‌رود و گرماب سرشاخه‌ها قادر به شکل‌گیری و عقب‌نشینی هستند. زیرحوضه حسن‌آباد یاسوکند با بیشترین عدد فرکتالی در بین زیرحوضه‌ها (25/3) به بیشترین حد تعادل خود رسیده و کمترین فرسایش قهقرایی در سرشاخه‌های آن مسلط است. بررسی رابطه‌ی بین بعد فراکتال نسبت انشعاب با مساحت حوضه‌های موردمطالعه دال بر یک رابطه‌ی معکوس و منفی است.
Changes in the base levels are the most important factors of forms and processes’ imbalance in drainage basins. Ghezel Ozan basin, which is the sub-basin of Caspian Sea, has had many effects on base level fluctuations. In this study, Channels and Lithology were evaluated using GIS software and topographic and geological maps. Using evidences, the base level changes including the capture and diversion of convergent radial rivers and channels of Bijar geo-neuron in Qezal Oazan Basin were identified. Also, the relationship between branch and length of the channels in Bijar sub-basins was investigated using the fractal geometry theory and Horton- Strahler stream ordering method and their fractal dimension was calculated. The results show that the effects of changes in local base levels of Bijar hole can be traced as aggregate levels in the alluvial plains of 6 sub-basins of Angouran-Chay, Hassanabad Yasukand, Yol-Kashti, Ghorveh and Dehgolan, Garmab and Sujasrud. The prospecting process is visible in the center of the hole. At elevations of 1561, 1540 and 1515 meters in Bijar hills, 3 lake terraces have been observed. The fractal number of 2.12 of Bijar basin indicates that the whole basin is in a relatively moderate condition and the retardation erosion in the branches is going to be stopped. In the two sub-basins of Yol-Keshti and Ghorveh-Dehgolan, fractal dimension of less than 2 shows that the coefficient of branching is greater than the basin area. At the head of the water at the Angoran Chay, Sujasrud and Garmab sub-basins, the branches are still developing and retreating. Hassanabad Yasukand sub-basin with the highest fractal number among the sub-basins (3.25) reaches its maximum balance and the lowest erosion is dominant in its branches. Investigating the relationship between fractal dimensions and branching ratio with the area of the studied basins indicates a reverse and negative relationship.
(
, 
, 
)
