Abstract:
نخستین بار دعای صباح مشهور در مفاتیح الجنان را علی بن الحسین بن حسان بن الباقی قرشی الحلّی، زنده به سال 653 یا 655ق، در اختیار المصباح روایت کرد. یحیی بن قاسم العلوی در 734ق به آن دست یافت. علی بن عبدالعالی کرکی نیز به درویش محمد اصفهانی، به سال 935 یا 939ق اجازه نقل دعا را داد. بررسی سند و تحلیل نسخه‌شناختی، هدف نوشتار حاضر است تا انتساب آن به علیR را محک زند و معنای اصطلاح مشهور درباره دعا را دریابد. اصطلاح مشهور ظاهرا از باب عمل به احادیث من بلغ و قاعده تسامح در ادله سنن و شهرت عملیه بوده است. از جمله قراین انتساب دعا به علیR، علوّ مضمون ذکر شده که صرفا سبب «استحکام» و «احتمال» صدور است نه منتسب کردن دعا به امیرR. ثبت نشدن دعا در عصر غلبه نگارش‌ها در ادعیه، فاصله حیات نخستین راوی با عصر امامR، طریق «وجاده»، فترت نقل، ثبت نشدن دعا در ادعیه معاصر ابن الباقی، مقارنه نگارش دعا در زمان خلافت عثمان و رونق کتابت دعا در زمان صفویه و استفاده از عنصرهای لفظی ناکاربرد در متون قرن نخست هجری در دعای صباح از جمله دلایل تردید این انتساب از دوازده دلیل برشمرده این نوشتار است.
Machine summary:
ثبت نشدن دعا در عصر غلبۀ نگارش‌ها در ادعیه، فاصلۀ حیات نخستین راوی با عصر امام (ع) ، طریق «وِجاده»، فترت نقل، ثبت نشدن دعا در ادعیۀ معاصر ابن الباقی، مقارنۀ نگارش دعا در زمان خلافت عثمان و رونق کتابت دعا در زمان صفویه و استفاده از عنصرهای لفظی ناکاربرد در متون قرن نخست هجری در دعای صباح از جمله دلایل تردید این انتساب از دوازده دلیل برشمردۀ این نوشتار است.
فاصلۀ نخستین راوی دعای صباح با عصر امام علی (ع) همان طور که می‌دانیم این دعا در ادعیۀ متقدم پیش‌گفته نیامد و برای نخستین بار در اختیار المصباح ابن الباقی(زنده به سال653 یا 655ق)آورده شد(خوانساری، ج5، ص147؛ قرشی، ج1، ص30) که بیش از شش قرن، راوی آن با حیات علی (ع) فاصلۀ زمانی داشت؛ از همین رو، این فاصلۀ زمانی یکی از دلایل تردید این انتساب است.
حتی اگر شارح یا کاتبی می‌خواست دخل و تصرفی نیز بکند، حتماً می‌بایست در حاشیۀ نسخه ذکر می‌کرد که این جمله از منِ کاتب یا شارح است؛ لذا، کاستی‌ها و اضافات موجود در نسخ مختلف، یکی دیگر از دلایل تردید است؛ چون همۀ کاتبان در ارائۀ سند این دعا فقط به کتابت این دعا به قلم کوفی، در یک تاریخ خاص، یعنی یازدهم ذی‌الحجۀ سال 25 هجرت اشاره کرده‌اند؛ ازاین‌رو، یک نقل دربارۀ دعای صباح ظاهراً بیشتر نباید وجود داشته باشد؛ حال تفاوت در کتابت‌ها و کاستی‌ها و اضافات موجود در دعا چه معنایی جز تردید انتساب می‌تواند داشته باشد.
(
, 
, 
)
