Abstract:
توصیف بهشت، در قرآن و روایات اسلامی به تفصیل بیان شده است. نقاشی اسلامی نیز بنا به ضرورت نسخ مصور، به تصویرگری این موضوع توجه نموده است. یکی از نسخی که موضوع بهشت به صورت گسترده در آن تصویرسازی شده است نسخه مصور معراجنامه میرحیدر میباشد که به توصیف روایی معراج پیامبر (ع) پرداخته است. با توجه به ماهیت معنوی موضوع معراج از یک سو و بافتار عرفانی عصر تیموری از سوی دیگر، نگارگران این نسخه به دفعات از نمادهای عرفانی در تصویرگری آن بهره بردهاند.
هدف: دستیابی به نحوه ترجمان بصری بهشت و روایتهای قرآنی آن توسط نقاشان دوره تیموری است.
پژوهش حاضر میکوشد ضمن شناسایی و مطالعه نمادهای عرفانی این نگارهها با روش توصیفی ـ تحلیلی، به بررسی 6 نگاره بهشتی از نسخه مذکور بپردازد که به روش کتابخانهای به دست آمدهاند.
سوال پژوهش این است؛ مصوران این نسخه از کدام نمادهای عرفانی در بیان تصویری بهشت بهره گرفتهاند؟
نتایج نشان میدهد: نگارگران علاوه بر مصور نمودن داستان؛ به بیان مفاهیم نمادین مورد نظر خود پرداختهاند،این بیان تصویری برگرفته از دیدگاه عارفانه مصوراین نگارهها میباشد،از جمله مفاهیمی همچون:محراب، تاج، نهرها و... تااز معنای ظاهری که بیانگر داستان است، به معنای باطنی که همان معارف آموزههای دینی است رهنمون شوند.
Machine summary:
همچنین کتاب «معراج نگاری نسخههای خطی تا نقاشی مردمی با نگاهی به پیکرنگاری حضرت محمد (ص)» به نگارش هلنا شیندشتگل، تهران: علمی فرهنگی، (1389) را نام برد که در آن موضوع معراج حضرت محمد (ص) را در شاخصترین دورههای مختلف نگارگری موردبررسی قرار داده و به تطبیق معراج نگاریهای انجام شده در گسترۀوسیع تاریخ نقاشی ایران پرداخته است، پژوهشهای مذکور بیشتر نگاهی کلی و معطوف به موضوع معراج پیامبر را داشتهاند و بهصورت اجمالی به مشاهدات پیامبر از بهشت و جهنم در حین معراج اشاره شده است؛ اما در هیچ یک از این منابع بهطور جامع به بررسی تصاویر بهشت، ارتباط و شکلگیری این تصاویر با متن قرآن و بررسی عناصر نمادین موجود در نگارههای این نسخه خطی پرداخته نشده است.
نگارۀ شمارۀ 3 بهشتیان را در باغ بهشت نشان میدهد در نگارۀ موجود دو درخت یکی در مرکز و دیگری در سمت چپ کادر تصویر دیده میشود (تصویر 11) از درخت در فرهنگ و اصطلاحات عرفانی با عنوان درخت انسانیت تعبیر کردهاند (رزسگای، 1385: ص 381) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} این اصطلاح ظاهراً از آیۀ 30 سورۀ قصص برگرفته شده است «فَلَمَّا أتَاهَا وَ نُودِیَ مِن شَاطِیءِ الوَادِ الاَیمَنِ فِی البُقعَهِ المُبَاَرکَهِ مِنَ الشَّجَرَهِ...
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} وجود تختهای بهشتی از دیگر عناصر موجود در بهشت میباشند که قرآن کریم در موارد بسیاری به آنها اشاره فرموده است.
In this regard, the question of the present research is that "which mystical symbols did the Timurid illustrators of Mir Heydar's Miraj Nameh use in expressing the image of Paradise?".