Abstract:
ملاصدرا و ابنعربی با نگاه توحیدی و بر اساس مبانی اصالت وجود، حرکت جوهری، وحدت وجود و تجلی وجود ظلی به اثبات معاد و مراحل آن در سیر صعود که نهایت آن بهشت و جهنم است، نائل شدند. ایشان به توصیف بهشت و جهنمی پرداختند که سبب رساندن کثرات به وحدت و چشیدن رحمت الهی میشود، اما وجود خلقی ملاصدرا، سعه فکری و برگزیدن روش ایجاب و سلب در بررسی مطالب پیشینیان، سبب درخشش وی شده است. این هماهنگی در توصیف بهشت و جهنم که بر مبنای روش مشترک کشف و شهود و مضاف بر آن، آیات و روایات و داستانهای منقول از ائمه] است، به صورت صریح و یا ضمنی در شاهکارهای ملاصدرا به وضوح مشاهده میشود؛ البته پیداست که نبوغ صدرا سبب ظهور تفاوتهایی با ابنعربی شده است. مانند بحث ایجاد صور توسط نفس در مراحل معاد یعنی بهشت و جهنم که به عقیده صدرا در صقع نفس و به واسطه قدرت ایجاد نفس توسط قوه خیال و به عقیده ابنعربی در خارج نفس به واسطه تناکح اسماء و صفات انجام میگیرد. با وجود این، باید اذعان نمود که بهرهمندی هر دو از منابع مشترک، سبب تشابه زیاد بین این دو شده است و در این بحث نمیتوان ملاصدرا را متاثر محض از ابنعربی تلقی نمود.
Machine summary:
٢. اثبات وجود بهشت و جهنم الف ) امتياز ملاصدرا در اثبات وجود بهشت و جهنم ابن عربي در اثبات بهشت و جهنم سخني بيان نکرده است ، اما ملاصدرا با همان يازده اصل و به عبارتي، هفت اصلي که در اثبات معاد به کار برده است ، يعني: ـ تقوم هر چيز به صورت آن است و صورت عين ماهيت و حقيقت شيء و فصل اخير آن ميباشد؛ ـ تشخص هر شيء مادي و مجرد به وجود است ؛ ـ وجود شيء قابليت اشتداد و وحدت اتصالي دارد؛ ـ پذيرش صورت هاي مقداري و شکل ها يا از جهت قابل است يا فاعل مانند نيروي خيال که چون مجرد از ماده اسـت و در جايي حلول نميکند در انشـاء صـور خيالي توانا و کامل ميباشد؛ ـ بنابراين نيروي خيال مجرد که در تمام بدن سريان دارد و قادر به جدايي بالذات و بالفعل از انسان ميباشد با مرگ در حالي که ذات را درک ميکند از ذات جدا ميشود؛ ـ همان طور که انسان در دنيا با عقل و خيال که مجردند، بدون نياز به آلات خارجي و ماده قادر به انشاء صور ميباشد، پس به طريق اولي در آن جهان هم امکان وقوع ٩٠ چنين انشاء و درکي وجود دارد؛ ـ تصورات و اخلاق و ملکات نفساني اثراتي در جهان دارند(ملاصدرا، ١٣٦١: ٢٤٩- (245 به اثبات وجود بهشـــت و جهنم ميپردازد و ميگويد جايگاه بهشـــت و جهنم طبق همين هفت اصــل ، درون آســمانها اســت و چون آنچه در آن عالم اتفاق ميافتد نتيجه نيت ، تأمل ، اعتقاد و اخلاقي که در ذات انسان در اين عالم نهفته است ، ميباشد، پس کيفر و پاداش و بهشت و جهنم آن عالم ، همان صور صقع نفس انسانياند که نتيجه اعمال دنيايي اوست که فرد ميتوانست اعمالش را بر اساس حرکت اشتدادي و جوهري به فضـل و خرد بارور گرداند تا با توجه به حق تعالي و رسـيدن به کمال مرتبه خويش ، مراحل عالم آخرت را به راحتي و با موفقيت ســـپري نمايد و به حق تعالي و بهشـــت موعود و نعمات و لذات جاودان برسد و يا با مخالفت با خدا و تبعيت از شيطان و دوري از خدا وارد جهنم شود.