مقایسۀ کدهای رفتاری ـ اخلاقی شرکت‌های چندملیتی در حقوق بین‌الملل و حقوق اسلامی Journal Article

با پررنگ شدن مفاهیم حقوق بشری در نیمۀ دوم قرن بیستم و تأکید بیشتر بر ارزش‌های اجتماعی، اخلاقی، زیست‌محیطی، اقتصادی و بشردوستانه که در کانون توجه جهانی قرار می‌گیرند، مفاهیم جدیدی خلق می‌شوند که شرکت‌های چندملیتی به‌واسطۀ نقش بی‌بدیل خود در تجارت جهانی از آن برکنار نمی‌مانند؛ کدهای رفتاری- اخلاقی یکی از این مفاهیم به‌شمار می‌رود. از سوی دیگر، فقه و حقوق اسلامی نیز در خصوص معاملات و تجارت بین‌الملل از همان قواعد ناظر بر حقوق خصوصی افراد تبعیت می‌کند که حقوق بشر را در بر گرفته و در تعامل با شرکت‌ها قابل بررسی است. این مقاله بر آن است با روش توصیفی ـ تحلیلی، جایگاه کدهای اخلاقی و اصول رفتاری را در حقوق بین‌الملل در خصوص شرکت‌ها و حقوق اسلام در سه حوزۀ حقوق بشر، حقوق کار و حقوق زیست‌محیطی ارزیابی کند و نشان ‌دهد که حقوق اسلام و حقوق بین‌الملل معاصر در بحث حقوق بشر به‌عنوان اساس کدهای رفتاری و اخلاقی شرکت‌ها وجه اشتراک دارند.

Parallel with promotion of human right concepts in the second half of twentieth century and increasing stress on social, ethical, environmental and humanitarian values under global focus, new concepts are established and multinational companies are not exempted because of their unique role in international tradeand codes of conducts-ethics are one of these concepts. On the other hand Islamic jurisprudence and law on international trade and transactions is based on the same rules governing private law which encompass human rights and can be studied when dealing with companies. This article endeavors to assess the state of codes of ethics and principles of conducts in international law concerning companies and Islamic law in three areas of human rights, labor law and environment law and to show that Islamic law and contemporary international law have common elements in human rights as the basis of codes of conduct and ethics for companies.

مقايسۀ کدهاي رفتاري ـ اخلاقي شرکت هاي چندمليتي در حقوق بين الملل و حقوق اسلامي محمدجواد جاويد١، آرزو رنگچيان *2 چکيده با پررنگ شدن مفاهيم حقوق بشري در نيمۀ دوم قـرن بيسـتم و تأکيـد بيشـتر بـر ارزش هـاي اجتماعي، اخلاقي، زيست محيطي، اقتصـادي و بشردوسـتانه کـه در کـانون توجـه جهـاني قـرار ميگيرند، مفاهيم جديدي خلق ميشوند که شرکت هاي چندمليتي بـه واسـطۀ نقـش بـيبـديل خود در تجارت جهاني از آن برکنار نميمانند؛ کدهاي رفتـاري- اخلاقـي يکـي از ايـن مفـاهيم به شمار ميرود. ک: Transnational corporation journal,1992:preface کدهاي رفتاري ـ اخلاقي شرکت هاي چندمليتي که تبلور تجارت در دنياي مدرن امروز به شـمار ميروند و نيز قواعد رفتاري ـ اخلاقي تجـارت در حقـوق اسـلام ، ايـن نوشـتار بـه ايـن موضـوع ميپردازد که با توجه به وجود الزامات و قيود اخلاقي در هر دو عرصه ، اين الزامات تا چه حد بـر يکديگر منطبق اند و همچنين اينکه در صورت وجود انطباق ، ميتوان از ظرفيت هـاي ايجادشـده در راستاي ارائۀ يک دسته کدهاي رفتـاري – اخلاقـي تلفيقـي در عرصـۀ تجـارت بـين الملـل ، دست کم در سه حوزة اصلي مورد توجه جامعۀ جهاني يعني حقوق بشـر، حقـوق کـار و حقـوق زيست محيطي بهره برد. موضوع هاي محيط زيست ، حقوق کار، حقـوق بشـر و مسـئوليت هـاي مختلف ناظر بر آنها سبب شده است تا برخي ماهيت حقوقي کدهاي اخلاقي را در حوزة حقـوق بشر تحليل کنند (٩٥-٨٠ :٢٠٠٣ ,Baderin) و در اين زمينه فقـه و حقـوق را در ايـن عرصـه هـا داراي عناصر هماهنگ و مشترک بدانند.