Abstract:
منظومههای حماسی دینی و مذهبی از جملۀ آثاری هستند که با وجود کمیّت قابل توجه در ادب فارسی چندان مورد عنایت مصحّحان و پژوهشگران قرار نگرفتهاند و شاید از دلایل کمتوجهی به این آثار، ناشناختگی آنها در میان جامعۀ ادبی باشد. در طول تاریخ ادبیّات فارسی، منظومههای حماسی دینی متعدّدی با موضوع وقایع دینی و جنگهای صدر اسلام، زندگی و شرح احوال ائمّۀ اطهار و شخصیتهای برجسته و تأثیرگذار مذهبی سروده شدهاست. از جملۀ موضوعاتی که منظومهسرایان دینی به آن نگاهی ویژه داشتهاند، شرح احوال و قیام مختاربنابیعبیدۀ ثقفی به خونخواهی شهدای کربلا است. در این منظومههای دینی، قیام مختار و پایداری او در انتقامگرفتن از قاتلان امام حسین(ع) به شیوۀ حماسی و به تقلید از شاهنامۀ فردوسی به تصویر کشیده شدهاست. اغلب این منظومهها به شکل نسخۀ خطّی در کتابخانهها نگهداری میشوند. تلاش نگارنده در این مقاله بر آن است تا با استفاده از دو روش کتابخانهای و سندکاوی به معرّفی اجمالی مختارنامههای منظوم ادب فارسی بپردازد. در این نوشتار تعداد چهارده منظومۀ حماسی دینی با موضوع داستان قیام مختار ثقفی معرّفی گردیدهاست که قدیمیترین آنها مختارنامۀ نگاهی آرانی کاشانی متعلّق به قرن دهم هجری قمری است.
Religious epic collections have less been the focus of scholars, despite the fact that a high number of them exist in Persian. Perhaps one of the reasons may be that they are not well recognized among the literati. During the history of Persian literature, various religious epic collections have existed with different subjects, like special religious events, the wars of the beginning of Islam, the biography and life style of religious clergymen and other recognized religious figures. One of the subjects that religious literati had special attention to is Mokhtar Ibn-e Abi Obeydeh Thaqafi’s biography and retellings about his uprising to avenge the Karbala catastrophe and its martyrdoms. In these religious collections, Mokhtar’s uprising and his persistence in getting his revenge from the murderers of Imam Hossein has been depicted through epic poetics and in imitation of Ferdowsi’s Shahnameh. Most of these collections are manuscripts that are kept in libraries. The aim of this study was to present a general introduction to Mokhtarnameh collections in Persian literature through library research and documentation. In this study, four religious epic collections on the uprising of Mokhtar Thaqafi were introduced, among which Negahi Arani-Kashani’s Mokhtarnameh was the oldest, dated back to the tenth century A.H.
Machine summary:
ک. برگل ، ج ٢، ١٣٦٢: ٩٣٥-٩٣٦؛ آقابزرگ تهرانی، ج ٨، ١٣٥٥: ٢٥٥و ج ١٩: ١٨٠؛ صفا، ١٣٦٩: ٣٩٠-٣٨٩؛ انوشه ، ج ٤/١، ١٣٨٠: ٨٧٧ و ج ٤/٢: ١١٨٦-١١٨٧؛صدر حاج سید جوادی، ج ٧، ١٣٨٣: ٥٦٩؛ منزوی، ج ٤، ١٣٤٨: ٢٨١٣-٢٨١٤؛ همو، ج ٣، ١٣٧٤: ١٦٤٨؛ درایتی، ج ٤، ١٣٨٩: ١٢٤٣؛خزانه دارلو، ١٣٧٥: ١١٥؛ گلچین معانی، ١٣٤٤: ٢٠٠-١٩٩؛ سایت کتابخانۀ دانشگاه امام صادق (ع )).
ک: دیوان بیگی، ج ١، ١٣٦٤: ٤٠- ٣٣٩؛ انوشه ، ج ٥، ١٣٨٠: ٩-٢٨٨؛ آقابزرگ تهرانی، ج ٢٤، ١٣٥٥: ١٥٧؛ بامداد، ١٣٧١: ٣-٥٢؛ دولت آبادی، ١٣٧٠: ٩-٨٨؛ خیام پور، ١٣٤٠: ذیل نام ؛ حقیقت ، ١٣٦٨الف : ١٣٠؛ منزوی، ج ٣، ١٣٧٤: ١٨١٥؛ هدایت ، ج ١، ١٣٥٣: ٢٨٥؛ راشد محصل ، ١٣٨٩: ١٤٩).
ک گلچین معانی، ج ٢، ١٣٦٣: ٣٩٩؛ ورهرام ، ١٣٦٨: ١٧٦؛ حقیقت ، ج ٤، ١٣٦٨ب : ١٠-٥٠٧؛ همو، ١٣٦٨: ٥٢٩؛ نخجوانی، ١٣٤٣: ١٠٠ و ٢٩٩؛ دیوان بیگی، ج ٣، ١٣٦٤: ٣-١٦٩٠؛ صفا، ١٣٦٩: ٣٨٣؛ نواب شیرازی، ١٣٧١: ٦٠٠؛ آقابزرگ تهرانی، ١٣٥٥، ج ٩: ١٠٨ و ج ١٩: ٢٨ و ٣٤٣؛ بهار، ج ٣، ١٣٧٧: ٣٢٠؛ محمود میرزا، ج ٢، ١٣٦٦: ٦٦٩؛ مدرسی، ١٣٧٩: ٣٣٨؛ خیام پور، ١٣٤٠، ذیل نام ؛ رزمجو، ج ١، ١٣٨١: ٢٦٧؛ هدایت ، ج ٣، ١٣٥٣: ١٣٨٣؛ هدایت ، ج ٣/٢، ١٣٨٢: ١٤٧٨؛ عقیقی بخشایشی، ج ٣، ١٣٧٥: ١٤-١٤١٣؛ مفتون دنبلی، ج ١، ١٣٤٢: ٩٧-٢٨٢؛ گلچین معانی ، ١٣٤٤: ٢٠١؛ سایت کتابخانۀ ملی ).