Abstract:
ظهور مکتب فرمالیسم در سالهای آغازین قرن بیستم، تاثیر گستردهای بر شیوه تحلیل متون ادبی و هنری نهاد. فرمالیستها با مطرح کردن ادبیّت اثر به عنوان وجه تمایز اثر هنری از غیر هنری، ادبیّت را قابل تعمیم به سایر هنرها و مخصوصا سینما میدانستند. از این رو، بررسی ادبیّت در یک اثر سینمایی تنها محدود به واژگان نیست و جنبههای زبانی، تصویری و محتوایی اثر را شامل میشود. همانگونه که در ادبیات استفاده از صناعات ادبی (معانی، بیان و بدیع) در واژگان و کلام موجب بلاغت متن میشود، در سینما نیز این صناعات به شکلی دیگر و به یاری تصاویر، تدوین، میزانسن، نورپردازی و... معانی بلیغی میآفرینند. مقاله حاضر با تکیه بر نظرات فرمالیستها و نئوفرمالیستها، در صدد بررسی و تحلیل فیلم «مادر» علی حاتمی از منظر ادبیّت و تشریح جنبههای زیباییشناسی و ادبی آن است. بدین منظور علاوه بر بررسی متن فیلمنامه، بلاغت موجود در نماها و تصاویر آن نیز مورد تحلیل قرار گرفتهاند. با توجه به تحلیل صورت گرفته، استفاده از آرایههای ادبی فراوان در گفتوگو میان شخصیتهای داستان و روشها و فنون انتقال مفاهیم توسط تصویر، اثر حاتمی را از نظر ادبی برجسته کرده است و به آن هویتی مستقل بخشیده که با هر بار مواجهه مخاطب آگاه با این اثر، بیش از پیش ظرفیت ادبی و تاثیرپذیری واژگانی و مفهومی آن از ادبیات کلاسیک فارسی آشکار میشود.
The emergence of the formalism school in the early years of the twentieth century has had a profound impact on the way in which literary and artistic texts are analyzed. Hence, the study of literacy in a cinematic work is not limited to vocabularies and also includes linguistic, visual and content aspects of the work. As in literature, the use of figures of speech (semantics eloquence rhetoric) in words and speech makes the text eloquent in the cinema these figures of speech with the help of images, montage, mise en scene, lighting , … create eloquent meaning differently. The present paper, based on formalists and neo-formalist views, seeks to study and analyze the film “mother” by Ali hatami from the point of view of literary and explaining its artistic and literary aspects. For this purpose in addition to analyzing the text of the script rhetoric has been analyzed in its images. According to the analysis it should be said that the use of many literary arrays in the dialogue between the characters of the story and the use of methods and techniques for the transfer of concepts by the image-these methods have a long history in the literature- made the work of hatami prominent in literary style and gave it an independent identity that with every time exposed by the informed audience to this work the literary capacity and influence of the lexical and concept terms of classical Persian literature are more than ever evident.
Machine summary:
با توجه به تحليل ها، استفاده از آرايه هاي ادبي فراوان در گفت وگوي ميان شخصيت هاي داستان و روش ها و فنون انتقال مفاهيم توسط تصوير اثر حاتمي را از نظر ادبي برجسته کرده و هويتي مستقل بدان بخشيده است که با هربار مواجهۀ مخاطب آگاه با چنين اثري، ظرفيت ادبي و اثرپذيري واژگاني و مفهومي آن از ادبيات کلاسيک فارسي بيش از پيش آشکار ميشود.
با توجه به موارد بيان شده ، مسئلۀ اصلي تحقيق حاضر بررسي عناصر ادبيساز در متن و نماهاي فيلم «مادر» اثر علي حاتمي و تبيين آن برمبناي ادبيت است .
دربارة آثار علي حاتمي پژوهش هايي شده که ازجملۀ آن هاست : «علي حاتمي، سعدي سينماي ايران » (ميرعلينقي، ١٣٨٥)؛ «شبح قاجار و سينماي حاتمي» (عشقي، ١٣٧٥)؛ «علي حاتمي و دغدغۀ تاريخ » (توحيدي، ١٣٧٥) که به واکاوي نگاه حاتمي به روايت تاريخ در آثارش ميپردازد؛ «سر دلبران در حديث ديگران » (دلير، ١٣٨٦) که به اقتباس هاي علي حاتمي از مثنوي معنوي ميپردازد؛ «ادب و هنر: اديبان و سينماگران » (رضوي، ١٣٨٧) که به حاتمي و علاقۀ او به ادبيات منشيانۀ قاجار اشاره ميکند؛ پايان نامۀ بررسي ساختار ادبي عنصر گفت وگو در آثار علي حاتمي (بيرانوند، ١٣٩٠) پژوهشگر با بررسي اجمالي آثار علي حاتمي ديالوگ هاي آن ها را به سه دستۀ «رسمي»، «عاميانه » و «ترکي» تقسيم و در دسته بندي ديگري واژگان تهراني و گفت وگوهاي شخصيت هاي ديوانه را در برخي از آثار بررسي کرده است .