Abstract:
مفهوم حیات و زندگی یکی از مفاهیم کلیدی در بسیاری از هنرهای تمدنهای کهن و به ویژه در هنر و تمدن ایران است. این مقاله در پی بررسی مفاهیم نمادین و صورتهای تصویری صحنههای جرعهفشانی، تقدیم جرعه و گل در هنرهای ایران کهن و تداوم آن در نقاشیهای دوره اسلامی است. هدف از این پژوهش تحلیل محتوا و ریشههای تصویری یکی از صحنههای رایج نقشپردازی شده در هنر دوره اسلامی است. صحنههایی که تقدیم هدیهای شراب مانند یا گلهایی زیبا را به تصویر کشیدهاند. در نگاه اول این نقشها را میتوان صحنههایی عادی از زندگی روزمره پنداشت، اما با بررسی تطور تصویری و محتوای اسطورهای دینی این مضمون در هنر و فرهنگ ایران باستان را میتوان تداوم یک کهن الگوی نمادین و تصویری در هنر دوره اسلامی نشان داد. این مقاله سعی دارد با تکیه بر دادههای اسطورهای و فرهنگی مفاهیم جرعهفشانی و جرعهنوشی و به دست گرفتن گل در ایران باستان را بیان نماید و صورتهایی تصویری از این صحنهها را نشان دهد و براساس قاعده انتقال نمادها و کهن الگوها در یک فرهنگ به تحلیل صورتهایی تصویری از این مضمون در هنر دوره اسلامی ایران بپردازد. براساس اسطورهشناسی تطبیقی میتوان این نکته را مطرح کرد که جرعهفشانی، جرعهنوشی و تقدیم آیینی گل، الگوی آیینی مشترک میان اقوام هندواروپایی است. این نکته توسط بسیاری از صاحبان نظر مورد تایید قرار گرفته است، اما نکته جالب توجه که نتیجه کلیدی این مقاله را دربرمیگیرد تداوم معنا و تصویر این الگوی نمادین در هنر و فرهنگ دوره اسلامی است.
Machine summary:
اين مقاله مستخرج از پايان نامه دکتري با عنوان بررسي و تحليل نمادهاي باروري در هنر ايران از کهن ترين ايام تا دوره ساساني و نمود آن ها بر دست بافته هاي دوره معاصر ايراني، با راهنمايي دکتر حبيب اله آيت اللهي و استاد مشاور دکتر محمود طاووسي، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد تهران است .
در هنر که به پله بيان مربوط ميشود ميان مورد محسوس و معنا فاصله ميافتد (کاسيرر، ٢٦٩:١٣٨٧) جرعه فشاني و جرعه نوشي و تقديم گل و گياه در هنر کهن ايران از جايگاه ويژه اي برخوردار است و زمينه هاي آييني– ديني را ميتوان منشا پيدايش آن مطرح کرد.
تقدس گل ها و گياهان گل نيلوفر در دست داريوش بزرگ در نگاره اي در بخش شمالي عمارت خزانه تخت جمشيد و نيز در دست ديگر بزرگان پارسي ديده ميشود (هينتس ، ١٣٨٥:١٢٠) و نيز در پلکان آپادانا در کنار درخت زندگي و صحنه نبرد شير و گاو ظاهرشده است (گيرشمن ، ١٣٧١: ١٧١) در 4 طاق بستان در صحنه اعطاي منصب شاهي گل نيلوفر زير پاي ميترا قرار دارد (فريه ، ١٣٧٤:٧٦)، به روايت ابوريحان بيروني در ايران باستان روز ششم تيرماه (خرداد روز) جشني به نام جشن نيلوفر برگزار ميشده است ، اما جنبه مهم گل نيلوفر آبي ارتباط آن با آب است .
(44:1995 نکته قابل توجه تکرار صحنه هاي شراب ريزي و ساقي آبريز در هنر دوره اسلامي است ، نمونه ديگر خسرو و شيرين را در باغ نشان ميدهد که شراب به دست دارند و ساقي در سمت راست تصوير قرار دارد.