Abstract:
اجرای صحیح عقود مصرح در قانون عملیات بانکی بدون‌ربا، مستلزم به‌کارگیری ضوابط حسابداری ویژه‌ای است که منعکس کننده رویکرد بانکداری بدون‌ربا در صورت‌های مالی بانک‌ها باشد. از جمله این ضوابط می‌توان به تفکیک درآمدهای بانک به مشاع و غیرمشاع و تدوین صورت حق‌الوکاله (یا صورت عملکرد سپرده‌های سرمایه‌گذاری) اشاره نمود. این ضوابط باید هم در خصوص بخش ریالی و هم در خصوص بخش ارزی فعالیت‌های بانک مدنظر قرار گیرد. در مقاله حاضر با تحلیل مفاد مقررات بانک مرکزی در خصوص محاسبه سود مشاع و تسهیم سود مازاد، و بررسی صورت‌های مالی سال‌های گذشته بانک‌ها و صورت‌های مالی بانکی استاندارد ابلاغی بانک مرکزی، نشان داده می‌شود که فرآیندهای حسابداری مربوط به سپرده‌ها و تسهیلات ارزی، متفاوت با بخش ریالی بوده و اقتضائات بانکداری بدون‌ربا را محقق نمی‌نماید. این مسأله موجب می‌شود اموری نظیر «علی‌الحساب بودن سود پرداختی» و «به‌کارگیری مشاع سپرده‌ها» در خصوص سپرده‌های ارزی بانک‌ها، عملاً امکان تحقق نداشته باشد. در واقع روال‌های حسابداری فعلی در خصوص منابع و مصارف ارزی بانک‌ها، کاملاً مشابه روال‌های تعریف شده در بانکداری متعارف (ربوی) است. این در حالی است که استانداردهای شرعی و حسابداری بین‌المللی در این حوزه و همچنین صورت‌های مالی بانک‌های اسلامی مطرح خارجی، هیچ‌گونه تمایزی میان واحدهای پولی سپرده‌های جذب شده بانک‌های اسلامی در این موضوع قائل نمی‌شوند. به‌منظور اصلاح این نقیصه، پیشنهاداتی در لایه مقررات و استانداردهای مربوطه ارائه شده است.
The proper fulfillment of the contracts specified in the Usury-Free Banking Act requires the implementation of special accounting rules which reflects the Usury-Free banking approach in the financial statements of the banks. Among these criteria, is the separation of bank income from Joint / Non-joint activities, and the formulation of Performance Statement of Investment Deposits. These criteria should be considered both in the domestic and foreign currency sector of the bank financial statements. Through the analysis of Iran Central Bank's regulations on the calculation of Joint Revenues and the sharing of surplus earnings, and also by the examination of former financial statements of banks and the standard financial statements announced by the CBI, we show that the accounting processes related to foreign exchange deposits and facilities, is different from the Rial sector and does not fulfill the requirements of Usury-Free banking approach. This makes it virtually impossible to implement issues such as "Ala-al-hesab Interest on investment deposits" and "utilization of investment deposits in joint activities". In fact, the current accounting practices regarding banks' foreign exchange assets and liabilities are exactly the same as those defined in conventional banking. Despite, Analyzing the international Sharia-compliant accounting standards, as well as the financial statements of foreign Islamic banks, shows that they do not distinguish between the monetary units of Islamic banks deposits in this regard. In order to remedy this defect in the banking system of Iran, suggestions are presented regarding the relevant regulations and standards.
Machine summary:
در مقاله حاضر با تحليل مفاد مقررات بانک مرکزي در خصوص محاسبه سود مشاع و تسهيم سود مازاد، و بررسي صورت هاي مالي سال هاي گذشته بانک ها و صورت هاي مالي بانکي استاندارد ابلاغي بانک مرکزي، نشان داده ميشود که فرآيندهاي حسابداري مربوط به سپرده ها و تسهيلات ارزي، متفاوت با بخش ريالي بوده و اقتضائات بانکداري بدون ربا را محقق نمينمايد.
با اين وجود، در ميان مطالعات داخلي انجام شده حول چالش هاي شرعي موجود در نظام بانکي، تاکنون مطالعه اي در ارتباط با بررسي ميزان انطباق عمليات بانک ها و روش هاي حسابداري به کارگرفته شده در صورت هاي مالي بانک ها، با ضوابط بانکداري بدون ربا در بخش ارزي انجام نشده است .
بر اين اساس ميتوان گفت از ابتداي اجراي قانون عمليات بانکي بدون ربا تا کنون ، هيچ گونه مقرراتي در خصوص نحوه محاسبه سود مشاع و سهم بانک و سپرده گذاران از سود قطعي براي سپرده هاي مدت دار ارزي وجود نداشته است .
بررسي استانداردهاي مذکور نشان ميدهد اين سازمان ، فرآيندي مشابه فرايندهاي تعريف شده در مقررات ذيل قانون عمليات بانکي بدون ربا در ايران ، براي تفکيک سهم بانک و سپرده گذاران از سود مشاع کليه سپرده هاي سرمايه گذاري (اعم از سپرده هاي ارزي و سپرده هاي به واحد پول ملي) تعريف نموده است .
(
, 
, 
)
