Abstract:
امور معنوی و مسائل مربوط به آن در قرن بیستم توجه روانشناسان غربی را به خود جلب کرد. این حوزه از روانشناسی به بررسی دین و معنویت و تأثیر آن در زندگی انسان پرداخته است. جایگاه دین در زندگی بشر، اهمیت آن، تأثیراتی که دین بر روان انسان دارد، بالا رفتن کیفیت زندگی و به تبع آن ایجاد شادی از جمله نظریات این حوزه از روانشناسی است. عرفای مسلمان نیز در کتابهای خود بر اساس آموزههای اسلام به بررسی این امور پرداخته و ضمن بیان آنها به تحلیل و تبیین این موضوعات همت گماردهاند. با کاربرد نظریات عرفا میتوان بعضی از رویکردهای روانشناسی را تبیین کرد و دریافت که عرفای مسلمان نیز به نظریهپردازی در این زمینهها پرداختهاند. در واقع آشکار میشود عارفان در تعلیمات خویش به مباحث روانشناسی روی آوردهاند که دریافت و استخراج این نظریات نیازمند پژوهشهای جدی متخصصان علم روانشناسی بر روی متون عرفانی است. از طرف دیگر برای تفسیر بسیاری از اندیشههای عرفانی آشنایی با نظریات گوناگون روانشناسی ضرورت دارد. در این پژوهش که به شیوه توصیفی- تحلیلی انجام گردیده است کوشش میشود با به کارگیری رویکردهای روانشناسی در زمینه شناخت، رفتار و هیجان، نظریات عرفای مسلمان (تا پایان قرن ششم) در زمینه یقظه و انتباه تبیین گردد.
Machine summary:
در اين ميان فرضياتي نيز وجود دارد مثلا اين که : چگونه پير يا راهنمـا از اين روشها براي کامل شدن استفاده ميکرده است ؟ آيا همۀ مريدان از يک شيوه بهرهمند ميشـدند؟ آيا مباحث مادي و دنيوي ميتواندبه تکامل انسانها بينجامد؟ وظيفۀ پير چيست و آيا عارفان پيشـين از مسائل دروني و به عبارت امروزي «روان انسان» آگاهي داشته اند؟ اگـر ايـن گونـه اسـت چگونـه روان مريدان را ميشناختند و آنها را درمان مـيکردنـد؟ طـرح ايـن موضـوعات از مباحـث بسـيار ضروري در عرفان امروز محسوب ميشود و پرداختن به آنها راه را براي پيوند عرفان با علوم ديگـر، از جمله روانشناسي، باز ميکند.
اين تحليل ها بـا تقسـيم بنـدي ترکيبي ارائه ميشود؛ به ايـن معنـا کـه هـر دو دانـش عرفـان و روانشناسـي در ايـن اسـتنتاجهـا و دسته بنديها استفاده ميشود و علاوه بر آن، سؤالات کليتري از جمله : عرفان اسلامي براي پيمـودن راه کمال از چه شيوههاي عملي استفاده ميکرده است ؟ آيا در اين ميان روحيـات مريـد نيـز اهميـت داشته است ؟ آيا از علم النفس (شناخت فرد) و يا به تعبير امروز علم روانشناسي برخوردار بودهانـد؟ آيا دو شاخه علوم انساني به يکديگر مرتبط است و ميتواند مکمل همديگر باشد؟ اين مباحث نشان از کاربردي شدن اين دو رشته و تشکيل مطالعات ميان رشته اي است که در ادامه به طور مفصـل بـه آن پرداخته ميشود.
(جدول شماره ١) (رجوع شود به تصویر صفحه) با توجه به موضوع يقظه و انتباه ميتوان انتظار داشت عارفان بـزرگ بـه ويژگـيهـاي روحـي و دروني، شناختي، رفتاري و هيجاني انسان توجه خاصـي داشـته انـد و ايـن موضـوعي اسـت کـه در روانشناسي اهميت دارد و بررسي ميشود.