Abstract:
بررسی و مطالعة نظاممند جایگاه پرندگان در تمثیلهای دیوان صائب، از جمله راههای دقیق و علمی است که ما را به دنیای فکری وی نزدیک خواهد ساخت. پژوهش حاضر، عهدهدار بررسی و تحلیل ابعاد به کارگیری پرندگان در تمثیلهای این شاعر نامی پارسی گوی میباشد؛ نگارنده در این جستار با واکاوی دیوان صائب سعی در نمایاندن هرچه بیشترسحر بیان وی میباشد. بیانی که با بهرهگیری از صنعت تمثیل سبب اعجاز بسیاری از ادب شناسان شده است. از جمله نتایج این پژوهش آن است که صائب با بهرهگیری از پرندگان در تمثیل به نحو بسیار بدیعی اغراض و مضامین اجتماعی، سیاسی و تعلیمی خویش را بیان نموده و از هر پرنده سمبلی ساخته برای رشادتهای فکری و روحی متأثر شده از زمانة خویش و بدین وسیله کلام خویش را پرورش داده و به آن انسجام بخشیده است.
The systematic study of the place of birds in the allegories in the complete works of Saib, is one of the exact and scientific methods that will make us close to his mental and contemplative world. The current research, aims to study and analyze the aspects of utilizing birds in allegories of this popular Persian-language poet; in this query the author tries to show his magic words through analysis of Saib’s complete works as much as possible, the word that using allegory causes the marvel and wonder of so many literature experts. One finding of this research is that Saib expresses his intentions and social and political and instructional contexts in a very novel method and makes a symbol from each bird for mental and spiritual courage that is impressed or touched from his period and in this way developed his word and consolidates it.
Machine summary:
در ابیات وی این پرنده در تمثیلهایی زیبا اما با مضامینی نسبتاً تکراری استفاده شده و پرکاربردترین وجه این پرنده در تمثیلهای وی همان چهرة عاشقی میباشد که ادبای متقدم و متأخر نیز از آن بسیار بهره جستهاند؛ همچون بیت زیر که شاعر به وسیلة استعارة تمثیلی عشق میان عاشق (بلبل) و معشوق (گل) را امری میپندارد که تنها مبتلایان به عشق (خمارآلود) لذت آن (جام لبالب) را درک میکنند: ز شکر خندة پنهان گل، بلبل برد لذت خمار آلود داند قدر این جام لبالب را (1/350) در ابیات بعد نیز از این گونه تمثیلها تکرار شده که در اکثر آنها هدف ثانوی شاعر از ترسیم چنین طرحی القای شدت علاقه (آتش بلبل) به محبوب (گل) میباشد که در قالب استعارة تمثیلی با آوردن این مثل زیبا که، هرچیزی جایگاه و ارزش خود را دارد و هیچ جایگزینی برای آن با وجود مشابهتهای زیاد وجود ندارد، اثبات نموده است: آب نـیــارد زدن بــر آتــش بـلبـل نکهت گل گــرچـه از گلــاب بــرآید (4/4508) در ادامه باید به این نکته اشاره کرد که شاعر با مشبه قرار دادن خود در مقابل مشبه بهی چون بلبل در قالب تشبیه تمثیلی، برتری خود را در برابر مدعیان، اثبات نموده است: هزاران همچون بلبل هر بهاری میشود پیدا نواسنجی چون من در روزگار میشود پیدا (1/325) از بیخودی نمانده است پروای جسم، جان را مستی زیـاد بـلبل برده است آشیان را (1/835) - بوقلمون در دیوان صائب این پرنده، چون آثار دیگر شعرا به متغیر بودن رنگ آن بیشتر از سایر خصوصیات توجه شده و شاعر از آن برای انتقال مضامین و نکات ظریف اخلاقی و اجتماعی و تاحدودی نیز فلسفی، بهره برده است.