Abstract:
کشور ایران از کشورهای خطرپذیر در زمینة بلایای طبیعی بهویژه زلزله است. قرارگیری بر روی کمربند کوهزایی آلپ ـ هیمالیا و وجود فرآیندهای فعال زمینشناسی و صفحهای، زلزله را بهعنوان یک خطر بالقوه مطرح ساخته است. در این میان، استقرار بیشتر جمعیت ایران در کلانشهرها لزوم ایمنی هرچه بیشتر فضاهای شهری را مطرح ساخته است. یکی از فضاهای شهری بسیار مهم در این رابطه کلانشهر تبریز است. قرارگیری این شهر بر روی گسلهای فعال منطقه بهویژه گسل تبریز لزوم اتخاذ رویکردهای ایمنی شهرسازی را مطرح میسازد. این مقاله از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی ـ تحلیلی است. برای انجام این پژوهش از فرآیند تحلیل سلسلهمراتبی و نرمافزار Arc GIS استفادهشده است. در این راستا 12 معیار در دو بخش طبیعی و انسانی مشخص و پردازش شدند و نقشه خطرپذیری زلزله تهیه شد. نتایج نشان میدهد مناطق مرکزی، غرب و جنوب غربی با مساحت 6/ 13969 هکتار (بیش از نیمی از مساحت شهر) یعنی 3/ 59 درصد این شهر در پهنه لرزهخیزی با ریسک بسیار بالا و بالا قرار دارند و کاملا مستعد زلزله هستند و تنها بخشهای شمالی این شهر بهصورت منفرد مصون از زلزله است؛ اما با توجه به آنکه عمق و دامنه زلزله محدود به حریم خاصی نیست، طبیعتا رخداد زلزله در این شهر مناطق شمالی را نیز در بر خواهد گرفت. از این رو التزام به قوانین و مقررات ساختوساز، مکانیابی توسعه شهری، فضاهای زیست و فعالیت در این کلانشهر اهمیت ویژهای مییابد.
Iran is one of the most vulnerable countries in the field of natural disasters, especially earthquakes. Being placed on the Alpine - Himalayan orogeny belt and the presence of active geologic and plateau have all made the earthquake as a potential danger. Meanwhile, since most of Iran's population live in metropolitan areas, this fact has raised the need for safer urban spaces. One of the most important urban spaces in this regard is Tabriz. The location of this city on the active faults of the region, especially the Tabriz fault, calls for the adoption of urban safety approaches. This article in terms of target is applied and the method is a descriptive - analytical one. To conduct this research, the hierarchy analysis process and Arc GIS software have been used. In this regard, 12 criteria were identified and processed in both natural and human sections and an earthquake risk map was prepared. In this regard, 12 criteria were processed in two distinct natural and human sections and an earthquake risk map was prepared. The results showed that the central, west, and southwestern regions with an area of 13969.6 hectares (more than the half city's area), 59.3 percent of the city, are in high risk of seismic zone and are quite susceptible to earthquakes. Only the northern parts of the city are secured from the earthquake; but considering the fact that the depth and domain of the earthquake are not limited to a specific area, the earthquake in the northern city may occur too. Therefore, the commitment to construction regulations, location of urban development, living spaces, and activities in this metropolis are all important factors.
Machine summary:
انرژی ناشی از فشارها در مناطق گسلی ذخیره و پس از رها شدن به صورت امواج مخرب زلزله موجبات نابودی و تخریب شهرها را فراهم میسازد که زلزله های ایران بیشتر به خاطر فعالیت همین گسل هاست (زمردیان، ١٣٨١: ١٢١)؛ وقوع بیسـت زلزلـه ی شـدید و مخـرب در قـرن بیستم با ١٢٠٠٠٠ کشته و روند رو به افزایش آن در ٢٥ سال اخیر نشاندهندهی لرزه خیزی و آسیب پذیری بالای کشور ما در برابر زلزله است (قنبـران و همکـاران، ١٣٩٨: ١٢٨؛ پارسـی زاده و همکاران، ١٣٧٦: ١٦٨).
در این میان کلانشهر تبریز نیز بـه عنـوان بزرگتـرین شـهر و یکـی از پرجمعیت ترین شهرهای شمال غرب کشور از مخـاطره زلزلـه مصـون نبـوده و ضـرورت نگـاه پیشگیرانه در برنامه ریزی شهری حکم میکند که با نگاهی پیش بینی محور به ارزیـابی وضـع وجود پرداخته و با توجه به نتایج و اهداف؛ برنامه ریزیها را به گونـه ای جهـت داد کـه شـهر و شهروندان را از هرگونه آسیب احتمالی دور نگاه داشت ؛ به همین منظـور پـژوهش حاضـر بـه بررسی و پهنه بندی شهر تبریز به لحاظ آسیب پذیریهای احتمالی از زلزله پرداخته است .
جدول ٣: نتایج مدل های تحلیل سلسله مراتبی، شاخص همپوشانی و جدول اوزان نهایی (به تصویر صفحه مراجعه شود) (مأخذ: نگارندگان) با توجه به آنچه در مباحث قبلی اشاره شد شهر در بستر طبیعی بنا میشود و معیارهای محیطـی نقـش بسـیار مـؤثری در میـزان آسـیب پـذیری شـهر در برابـر مخـاطرات طبیعـی علیالخصوص خطر زمین لرزه دارند.