Abstract:
ابنشنبوذ از اندیشمندان حوزه قرائت قرآن در قرن چهارم است که معتقد بود هر قرائتی دارای سند و یا موافق مصحف اُبی بن کعب و ابنمسعود باشد، در نماز و غیر آن جایز است. ابن مجاهد هماهنگی قرائت با رسم مصحف را از شروط قرائت صحیح میداند و معتقد است قرائت ابن شنبوذ فاقد این شرط است؛ بنابراین قرائت ابن شنبوذ از قرائات شاذ است که جایز نیست قرآن را با آن قرائت خواند. تاریخ قرائات نشان میدهد پس از توحید مصاحف زمان عثمان دو جریان قرائی در جامعه اسلامی شکل گرفت. عدهای معتقد بودند قرائت صحیح باید با رسم مصحف سازگاری داشته باشد و عدهای این شرط را لازم نمیدانستند. ابن شنبوذ و ابن مجاهد از بزرگان این دو طیف قرائی در قرن چهارم هستند که با توجه به نفوذ ابن مجاهد، جریان قرائی ابنشنبوذ به حاشیه میرود. پژوهش حاضر با تکیه بر این پرسش که معیارهای ابن شنبوذ چه بود و در سنجش قرائت، خوانش وی چه میزان هماهنگی با قراء سبعه دارد؟ با روش توصیفی تحلیلی و گاه مقایسهای به موضوع پرداخته است. بررسی قرائت ابن شنبوذ و معیارهای وی در اختیار قرائت نشان میدهد اولا مراد ابن مجاهد از عدم هماهنگی قرائت ابنشنبوذ با رسم مصحف، پایبندی وی به نقل قرائت ابنمسعود و ابی بن کعب و سایر صحابه بوده است و از سویی ابنشنبوذ تنها در مواردی انگشت شمار قرائتش در اصول و فروع قرائی با قرائت سبعه هماهنگ نیست.
Machine summary:
دوفصلنامه علمی مطالعات قرائت قرآن س7، ش12، بهار و تابستان 1398 صفحات 231ـ256 Bi-Quarterly Scientific Propagational Studies of Quran Reading Seventh year, No. 12 spring and summer 2019 بررسی قرائت مصاحف منسوب به ائمه( 1 زهرا ملایی عشقآباد 2 و الهه شاهپسند 3 چکیده یکی از منابع ارزشمند در بحث تاریخ قرآن، نسخ مخطوط قرآنی است.
مقدمه یکی از مهمترین منابع مطالعه در تاریخ قرآن، مصاحف کهن بر جای مانده از سدههای نخست است؛ بدین جهت، بعد از آغاز تاریخ قرآن نویسی در دوره حاضر، بررسی دقیق این مصاحف، کانون توجه قرار گرفت و تاکنون مطالعات زیادی بر روی آنها انجام شده است.
علاوه بر روایات مربوط به جمع و کتابت قرآن توسط حضرت علی( و مصحف ایشان، گزارشهایی نیز درباره مشاهده مصحفی به خط ایشان در برخی منابع ذکر شده است؛ مانند اینکه ابن ندیم، قرآنی به خط حضرت علی( نزد ابویعلی حمزه حسنی مشاهده کرده است (ابن ندیم، الفهرست، 1417: 46) و یا در قرن ششم، مامون بطائحی، دستور به طلاکاری مصحفی به خط امام علی( داد (مقریزی، المواعظ والاعتبار بذكر الخطط والآثار، 1418: 2/289).
اختلاف مصاحف امصار طبق اخبار مربوط به تدوین نسخه رسمی قرآن توسط عثمان، به دستور وی پنج مصحف برای شهرهای مکه، مدینه، کوفه، بصره و شام نوشته شد (زرقانی، مناهل العرفان فی علوم القرآن، 1996: 285) به گزارش منابعی چون فضائل القرآن ابوعبید و نیز المقنع فی رسم مصاحف الامصار ابوعمرو دانی، این مصاحف در 44 مورد با یکدیگر اختلاف داشتند (ابوعبید، فضائل القرآن، 1415: 333ـ328؛ دانی، البیان فی عدآی القرآن، بیتا: 116ـ106) بررسی این موارد، نشان میدهد که کاتب مصحف پیرو رسم کدام بوم بوده است.