Abstract:
فایده‌گرایی از جمله نظریه‌های اخلاق هنجاری است که به خیرخواهی همگانی توجه دارد. در این پژوهش تلاش می‌شود با روش تحلیل فلسفی و با تاکید بر دیدگاه بنتام و میل، رویکرد فایده‌گرایی به مسئولیت اخلاقی تبیین گردد. فایده‌گرایان با نفی استحقاق و سزاواری در مسئولیت اخلاقی، خاستگاه مسئولیت را لذّت و الم می‌دانند و در ارزیابی‌ها به نتایج عمل نظردارند و گسترۀ مسئولیت را همگانی می‌دانند. نتیجه اینکه مسئولیت نزد فایده‌گرایان با ابهام‌هایی همراه است؛ ابهام‌هایی مانند استفادۀ ابزاری از ارزش‌های اخلاقی، بیتوجهی به انگیزه عامل، بیتوجهی به تعهدات پیشین به سبب اصل فایده که اصلی پسین است، نسبی‌‌گرایی، طبیعت‌‌گرایی و همچنین بیتوجهی به لذّت‌های پایدار اخروی.
Utilitarianism is a normative ethical theory that mainly focuses on public good. In this research, we deploy the method of philosophical analysis with an emphasis on the views of Bentham and Mill to provide an account of the utilitarian approach to moral responsibility. With the rejection of entitlement in moral responsibility, utilitarianism takes the origin of responsibility to lie in pleasures and pains. In its evaluations, it focuses on consequences of actions and takes the scope of responsibility to be general. We believe that responsibility is unclear in utilitarian terms, for example as to the instrumental deployment of moral values, inattentiveness to the agent’s motivation, inattentiveness to prior commitments because of the Utilitarian Principle which is a posterior principle, relativism, the predicament of naturalism, and inattentiveness to permanent afterlife pleasures, which are ignored in non-religious theories.
Machine summary:
خودگرایی، دیگرگرایی و همه‌گرایی یا فایده‌گرایی از جمله این نظریه‌ها هستندکه بحث می‌کنندکه انسان باید در موقعیت‌های اخلاقی به خود یا دیگری یا همگان توجه کند و فعل یا مسئولیتی اخلاقی و (ارزشمند) است که خیرشخصی یا خیر دیگران فارغ از خیرشخصی یا خیر همگانی را درپی داشته باشد.
از منظر آنها، اینکه چرا انسان مسئولیت‌‌پذیر است و نسبت به دیگران مسئولیت اخلاقی دارد، باید طبیعت انسانی و نقش لذّت و الم را تحلیل کرد.
این نظریه مستلزم آن نیست که از خیر خودمان چشم بپوشیم و صرفاً در قبال خودمان یا برای منافع خودمان مسئول باشیم و یا اینکه از همه منافع خودمان چشم بپوشیم و اینکه تنها عمل و مسئولیت دیگرگرایانه ارزش اخلاقی داشته باشد؛ بلکه فایده‌گرایی اقتضا دارد که انسان دامنۀ مسئولیت و تعلق خاطرش را چنان بگستراند که خیر همه افرادی را که از اعمال وی متأثر می‌گردند شامل شود و حتی گاه شامل همۀ موجودات ذی‌شعور بشود.
در منظر دنیاگرایانه، انسان تنها باید منافع دنیوی را در ظرف دنیا به دست بیاورد؛ از‌این‌رو اگر تعارض منافع میان نفع فردی و نفع دیگری پیش آید، انسان به جلب منافع شخصی تمایل دارد؛ زیرا ظرف پاداش‌دهی تنها دنیاست و از‌همین‌رو هرچند فایده‌گرایی به خیرجمعی الزام داشته باشد، انگیزه‌ای برای شهادت، ایثارگری و بیتوجهی به مسئولیت شخص در قبال خودش و به نفع دیگران وجود ندارد، ولی با توجه به آموزه‌های دینی در فرهنگ اخلاق دینی، قابل فرض است که انسان از سود، رفاه و حتی حیات خودش به نفع ارزش‌های اخلاقی و آرمان‌های الهیاتی بگذرد؛ زیرا امکان رفتارهای خیرخواهانه را دارد.
(
, 
, 
)
