Abstract:
پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی همواره مسئلهای بغرنج و موضوعی مورد منازعه بوده است. متفکران حوزه علوم انسانی مبتنی بر بنیانهای فلسفی و تلقی پارادایمی، رویکرد پژوهشی خاصی را در واکاوی موضوعات انتخاب کردهاند. از این منظر، هدف نوشتار حاضر، بررسی دو رویکرد پژوهشی عمده در عرصه روششناسی با توجه به مفروضههای فلسفی است.
در این مقاله، اصول موضوعه الگوهای پژوهش در دو رویکرد عمده کمی و کیفی، ویژگیهای پژوهش، ابعاد عینی و ذهنی در مفروضات فلسفی پیرامون روش تحقیق، مقایسه روششناسی پژوهشهای کمی و کیفی، جنبههای هستیشناسی و معرفتشناسی روشهای پژوهشی در جغرافیای انسانی مورد بحث قرار گرفته است. در این رهگذر دیدگاه دستگاه فلسفی موسوم به پوزیتیویسم با فراپوزیتیویسماندیشان مقایسه گردیده است.
تاکید این توشتار بر این است که پژوهشگر بدون درک دیدگاه فلسفی روشهای پژوهشی نمیتواند به فهم عمیق الگوهای فلسفی روششناسی دست بیابد. نهایتا از آنجا که اکثر پژوهشهای علوم اجتماعی و در نتیجه جغرافیای انسانی بر روشهای تجربی-تحصلی تکیه دارند، مشخص خواهد شد که برای درک و فهم پدیدهها، علاوه بر روشهای متعارف، الگوهای فلسفی فرا اثباتی نیز نیاز ضروری هستند. به بیانی گادامری "روش (اثبات گرایی) همه آن چیزی نیست که ما به آن نیاز داریم و روش برای درک حقیقت دارای حق انحصاری نیست
Machine summary:
رويکردهاي تحصلي -تجربي که از آن تحت عنوان کلي نظرگاه دکارتي ٦ ياد مي شود و پايه اصلي آن مبتني بر جـدايي سوژه /ابژه است در سال هاي اخير واکنش هاي تندي را برانگيخته است و نگـرش هـاي تفسـيري و تـأويلي و تحليـل گفتمان در حوزه پژوهش (الگوهاي کيفي ) در مقابل آن صف آرايي کـرده اسـت .
اين تفاوت هاي اساسي و بنيادي ، کانون توجه و پرسش اصلي اين نوشتار را به خود اختصاص داده اسـت و از اينـرو پرسش اصلي که اين نوشتار درصدد پاسخ به آن است اينکـه مفروضـه هـاي فلسـفي الگوهـاي پژوهشـي دوگانـه در جغرافياي انساني ، بر محور کدام موضوعات قرار دارد و دورنماي هر يک به کدام سوي است ؟ رويکردهاي کمي و کيفي در جغرافياي انساني ارزيابي اعتبار هر مطالعه و پژوهشي به بررسي روش شناسي و به صورت عيني تر، ارزيابي دسـتورالعمل هـاي اجرائـي نظري آن مربوط مي شود.
فوکو در ديرينه شناسي دانش معتقد است که اين روش مي تواند ساخت هاي عميق نهفتـه در وراي هـر علمـي را کـه موضوعش انسان باشد کشف کند (٨٠ :٢٠٠٦ ,Dreyfus and Rabinow).