Abstract:
بسیاری از مفسران و برخی نویسندگان در آثار مرتبط با انسا‌ن‌شناسی، آیه 30 سوره روم را دلیل بر تغییرناپذیری فطرت انگاشته‌اند؛ اما مشاهده انکارناپذیر تغییر در فطرت از جهت «شدت و ضعف» و «فعلیت و قوه» و نیز دلالت آیاتی متعدد بر تغییر و حتی زوال فطرت، تفسیر یادشده را به چالش می‌کشد. پژوهش حاضر درصدد است به روش تفسیر موضوعی، دیدگاه یادشده در دلالت آیه بر تغییرناپذیری فطرت را نقد کند و تفسیر صحیح آیه را ارائه دهد. حاصل پژوهش این است که آیه یادشده، اساسا ناظر به مسئله «ثبات یا تغییرپذیری فطرت» نیست؛ بلکه مراد آیه، نفی هرگونه «تبدیل» در «آفرینشگری» خداست؛ بدین معنا که آفرینش خداوند، قانون‌هایی دارد که هیچ‌گاه دستخوش تبدیل نمی‌شود؛ معنایی که در آیات دیگر، با عنوان «تبدیل‌ناپذیری و تحول‌ناپذیری سنت خداوند» بیان شده است.
Machine summary:
حاصل پژوهش اين است که آيه يادشده، اساساً ناظر به مسئله «ثبات يا تغييرپذيري فطرت» نيست؛ بلکه مراد آيه، نفي هرگونه «تبديل» در «آفرينشگري» خداست؛ بدين معنا که آفرينش خداوند، قانون‌هايي دارد که هيچ‌گاه دستخوش تبديل نمي‌شود؛ معنايي که در آيات ديگر، با عنوان «تبديل‌ناپذيري و تحول‌ناپذيري سنت خداوند» بيان شده است.
اين تلقي از آيه يادشده، ازآن‌رو که امري مسلّم لحاظ شده، در اثر مستقلي مورد بررسي قرار نگرفته و تنها در ذيل تفسير آن آيه يا در ضمن مسائل انسان‌شناسي مطرح شده است (براي نمونه: طباطبایی، 1390، ج16، ص179؛ جوادی آملی، 1392، ص26 و190؛ مصباح یزدی، 1388، ص92 و 93؛ مکارم شیرازی، 1371، ج16، ص419؛ مدرسی، 1419، ج10، ص55؛ رجبی، 1381، ص135؛ واعظی، 1387، ص93؛ شیروانی، 1376، ص104؛ ربانی گلپایگانی، 1388، ص26؛ سهرابی‌فر، 1394، ص76).
اگر مقصود ايشان از دلالت آيه بر تغييرناپذيري فطرت، دلالت آيه بر تبديل‌ناپذيري و عدم زوال فطرت باشد، ايشان جزء قائلان به احتمال سوم به شمار مي‌روند و بررسي و نقد ديدگاه ايشان، در ادامه، در بررسي احتمال سوم خواهد آمد؛ اما اگر مقصود ايشان، دلالت آيه بر نفي هرگونه «تغيير»، حتي تغيير از جهت شدت و ضعف يا فعليت و قوه باشد ـکه ظاهر چنين تعبيري نيز نفي هرگونه تغيير است ـ اشکال بر ايشان اين است که: اولاً استفاده چنين معنايي از آيه - با توجه به فرق ميان «تبديل» مطرح در آيه و معناي «تغيير»، و با دقت در ساير نکاتي که در تفسير صحيح آيه خواهد آمد- اساساً صحيح نيست.
(
, 
, 
)
