Abstract:
سید معین الدین قاسم انوار معروف به شاه قاسم از مشایخ بزرگ اهل تصوف و از شاعران
نیمه ی دوم قرن هشتم و نیمه ی اول قرن نهم به شمار می رود؛ شاه قاسم از جوانی شعر
می سرود و شهرتی بهم زده و اشعارش زبانزد خاص و عام بود . او تالیفاتی به نظم و نثر به زبان
فارسی دارد و جایگاه معنوی و عرفانی ویژه ای در زمان خود داشته است. زبان شعریش با توجه
به سبک قرن نهم همان زبان عرفانی و عارفانه رایج در «سبک عراقی»است و دیوان اشعارش
بیشتر در مورد وحدت وجود و اصطلاحات دینی و عرفانی است.
هدف از این پژوهش، بررسی موسیقی درونی، بیرونی و کناری غزلیات شاعر با استفاده از روش
تحقیق تحلیلی- بسامدی و نشان دادن این مسئله است که موسیقی تا چه میزان بر نظم
آهنگ شعر او تاثیر گذارده و اینکه قاسم انوار چگونه با استفاده از اوزان متنوع و ترفندهای
بدیعی، معنی شعر را به خواننده القا کرده است. تحقیق بیانگر این مطلب است که شاه قاسم
توانسته است با استفاده از شگردهای گوناگون موسیقی درونی، به کارگیری اوزان متنوع و
خوش آهنگ، انتخاب واژه های زیبا و دلنشین، ایجاد تناسب، تکرار، هماهنگی آوایی واج ها و
استفاده از انواع ایهام و دیگر آرایه های بدیعی بر روح خواننده اثر بگذارد و اشعار خود را
دلنشین و دل انگیز جلوه دهد.
Machine summary:
تشابه الاطراف: «آن است که یک یا چند واژه آخر یک مصرع در آغاز مصرع دوم تکرار شود» (وحیدیان کامیار، 1386، 52) ای از جمال روی تو تابنده آفتاب وز آفتاب روی تو خورشید در حجاب(قاسم انوار، 1337: 22) واژه پایانی مصراع اول که کلمه «آفتاب» است، در آغاز مصراع دوم تکرار شده، بنابراین آرایه تشابه الاطراف در این بیت وجود دارد.
گفتمش: بنشین و بنشان فتنه را خاست و ندر خاستن صد فتنه خاست (قاسم انوار، 1337: 39) کلمه «فتنه» ابتدا در عرض یا «کنار و کرانه» مصرع اول آمده سپس در عجز مصرع دوم تکرار شده است؛ بنابراین در این بیت آرایه رد العروض الی العجز وجود دارد.
(رجوع شود به تصوير صفحه) نمودار 2: نمودار بسامد صنايع لفظي (تکرار) جناس لاحق: ای عشق، بس جان دوستی، هم دشمنی هم دوستی در مغزی و در پوستی، فی الجمله با شاه و گدا (قاسم انوار، 1337: 8) بین دو کلمه (دوستی و پوستی) که در حرف اول اختلاف دارند، به علت اینکه آهنگ تلفظ حروف اول آنها از یکدیگر دور است و بعیدالمخرج هستند، در این بیت آرایه جناس لاحق وجود دارد.
(همایی، 1389، 185) هر چند که علم و مطیعست در صنف غزا سپر ندارد (قاسم انوار، 1337: 115) در مصرع اول مدح و در مصرع دوم ذم، دو موضوع مختلف از ابواب سخن را جمع کرده است؛ به همین دلیل طبق تعریف آرایه افتنان در بیت وجود دارد.