Abstract:
پادگانههای رودخانهای توسط ژئومورفولوژیستها به عنوان یکی از لندفرمهای محیطهای آبرفتی و میراثی از چینهشناسی، بهمنظور درک شرایط تکتونیکی و آبوهوایی به طور گسترده مورد بررسی قرار میگیرد. رودخانۀ قزلاوزن بهعنوان یکی از طویل ترین سیستمهای رودخانهای کشور به شرایط اقلیمی، لیتولوژیکی و تکتونیکی به خوبی پاسخ داده است. برای بررسی تأثیر آبوهوا بر پادگانههای این رودخانه، با استفاده از نقشههای توپوگرافی و زمینشناسی منطقه، نرمافزارهای رایانهای Arc GIS, Global Mapper & Excel و دادههای اقلیمشناسی، نقشههای همدما و همبارش ترسیم گردید. با استفاده از آثار سیرکهای یخچالی باقیمانده در نقشههای توپوگرافی زنجان، قرنقوچای و کردستان، ارتفاع برف مرز دائمی کواترنری، به روشهای رایت و پورتر برآورد شد. نقشههای همدما و همبارش گذشته، با استفاده از آنومالی حرارتی و رطوبتی ترسیم گردید. بررسی پادگانهها در بالاتر و پایین تر از خط تعادل آب و یخ گذشته دال بر این است که تأثیر یخچال بر شکلگیری پادگانهها بستگی به وضعیت ارتفاعی اطراف حوضه داشته است. ارتفاع برآورد شده از روش رایت و ارتفاع کف سیرک پورتر حاکی از آن است که حدود 5/7 درصد مساحت حوضه در دورههای سرد کواترنری تحت تأثیر فرایند یخچالی بوده است. بر اساس ارتفاع خط تعادل آب و یخ، در آن زمان، 65 درصد از حوضه، تحت تسلط فرایند مجاور یخچالی، امکان متأثر شدن از جریان یخچالی منشعب شده از سیرک را داشته است، اما شواهد میدانی حاکی از آن است که فقط یخچالهای تغذیهشده از کوههای مرتفع توانستهاند در شکلگیری درههای U شکل و تراسهای آبرفتی نقش داشته باشند. در زیرحوضههای زنجان رود، انطباق آبراههها و زبانههای یخچالی بر گسلهای منطقه، درههای آبی-یخچالی- تکتونیکی را ایجاد کرده است که هرچند نسبت به درههای واقع در سراب قزلاوزن عمق کمتری دارند ولی تفاوت ارتفاعی آنها نسبت به دشتهای منطقه به گونهای است که میتوان آنها را به عنوان نمادی از آشوب منطقه دانست.
The study of the river basins’ terraces is one of the major issues related to river geomorphology. River basins are widely studied by geomorphologists as one of the alluvial and continental stratigraphic landforms to understand the tectonic time and climatic changes. Ghezel Ozan River has well responded to the climatic, lithological, and tectonic conditions as one of the longest river systems in Iran. To study the effects of the climate on alluvial terraces, present isothermal and isohyet maps are mapped using the topographic and geological maps of the area with the help of computer software such as ArcGIS, global mapper, and Excel, and climatic data. From the remaining evidence of quaternary glacial cirques in Zanjan topographic maps, Qaranghochai and Kordestan, the permanent snowline has been reconstructed using Porter’s Cirque - Floor Method with the help of thermal and humidity anomaly. The study of alluvial terraces above and below the Quaternary snowline altitude using field evidence suggests that the effect of the glacier on the formation of the terraces depends on the elevation of the basin. The estimated height using Porter's Cirque - Floor Method in Ghezel Ozan basin suggests that about 7.5% of the basin has been influenced by the glacial process during the cold quaternary periods. The elevation of the water and ice equilibrium line indicates that 65 percent of the basin has been affected by the adjacent glacier process and could have been affected by tongues secreted from glacial cirques, but field evidence suggests that only glaciers fed from high mountains have contributed to the formation of U-shaped valleys and alluvial terraces. The adaptation of the canals and glaciers tongues to the faults of the region has created water- glacial- tectonic valleys in Zanjanrood sub-basins. Although the depth of these valleys is less than the valleys in the Ghezel Ozan headwaters, their elevation difference compared to the plains of the region is such that they are symbolic of disturbances in the plains of the region.
Machine summary:
بررسی فضایی پادگانههای حوضۀ قزلاوزن در ارتباط با تکتونیک و تغییرات آبوهوایی غلامحسن جعفری1*، مهدی عباسی2 1دانشیار ژئومورفولوژی گروه جغرافیا، دانشگاه زنجان 2کارشناسارشد هیدروژئومورفولوژی دانشگاه زنجان تاريخ دريافت: 3/10/95 ؛ تاريخ پذيرش: 19/5/98 چکیده پادگانههاي رودخانهاي توسط ژئومورفولوژیستها به عنوان يكي از لندفرمهاي محيطهاي آبرفتي و ميراثي از چينهشناسي، بهمنظور درك شرایط تكتونيكي و آبوهوايي به طور گسترده مورد بررسی قرار ميگیرد.
بر اساس ارتفاع خط تعادل آب و یخ، در آن زمان، 65 درصد از حوضه، تحت تسلط فرایند مجاور یخچالی، امکان متأثر شدن از جریان یخچالی منشعب شده از سیرک را داشته است، اما شواهد میدانی حاکی از آن است که فقط یخچالهای تغذیهشده از کوههای مرتفع توانستهاند در شکلگیری درههای U شکل و تراسهای آبرفتی نقش داشته باشند.
رابطه (1): دما (به تصوير صفحه مراجعه شود) شکل 1: مدل رقومی ارتفاع حوضه آبریز قزلاوزن در بررسی اقلیم کواترنری منطقه با توجه به وضعیت پراکندگی سیرکهای یخچالی در چند زیرحوضه منتهی به بالاترین قلههای قزلاوزن، به دو روش رایت و پورتر، ارتفاع برف مرز دائمی برآورد شد و بر اساس آن ارتفاع وضعیت اقلیمی گذشته بازسازی گردید.
(به تصوير صفحه مراجعه شود) شکل 2: موقعیت جغرافیایی حوضۀآبریز قزلاوزن بحث پادگانههای یخچالی و یخچالی- تکتونیکی حوضۀ آبریز قزلاوزن: برای بررسی این موضوع به کمک نقشههای توپوگرافی موزاییک شده، تصاویر Google Earths و مشاهدات میدانی، آثار سیرکهای یخچالی حوضههای آبریز زنجان رود، قرنقوچای و مناطق کوهستانی جنوب قزلاوزن در کردستان شناسایی گردید.