Abstract:
سکونتگاه های قلعه ای یکی از مراکز استقراری است که مکان گزینی، شکلگیری و توزیع فضایی آنها بهشدت متاثر از عوامل طبیعی است. پژوهش حاضر با استفاده از دادههای میدانی و اسنادی و با بهره گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) درصدد بررسی همبستگی میان عوامل طبیعی و سکونتگاههای قلعهای استان اردبیل و رتبه بندی عوامل طبیعی موثر در توزیع فضایی این سکونتگاه ها است. بر پایه دادههای بهدستآمده از بررسیهای میدانی و اسنادی، 100 قلعه از دورههای مختلف پیشازتاریخی، تاریخی و اسلامی در گستره جغرافیایی استان اردبیل شناسایی و بررسی شد، که مواد و جامعه آماری این پژوهش را تشکیل می دهند. برای تجزیهوتحلیل دادهها، پس از تشکیل پایگاه دادهای، توزیع سکونتگاه های قلعه ای شناسایی شده نسبت به متغیرهای فاصله از رودخانه، شکل زمین، ارتفاع، درصد شیب، جهت شیب، اقلیم، پوشش گیاهی و نوع خاک مورد بررسی و سنجش قرار گرفت. نتایج تحقیق مبین این است که عوامل طبیعی نقش بارزی در توزیع فضایی، تعیین نوع کارکرد و میزان اهمیت سکونتگاه های قلعه ای استان اردبیل داشته است. تحلیل همبستگی میان عوامل طبیعی و توزیع فضایی سکونتگاههای قلعه ای این استان نشان می دهد، که شکل زمین (دشتی و کوهستانی)، فاصله از رودخانه و ارتفاع در میزان و الگوی توزیع قلعهها بیشترین تاثیر را داشته است. سایر متغیرها یعنی درصد شیب، جهت شیب، اقلیم، کاربری اراضی و نوع خاک نیز به ترتیب اهمیت و تاثیرگذاری در توزیع فضایی این قلعه ها موثر بودهاند.
Castle monuments are one of the settlement types whose location, formation and space distribution are strongly influenced by natural factors and communicational factors. The present study, using field and documentary data and using the Geographic Information System (GIS) and Hierarchical Analysis Process (AHP), seeks to investigate the correlation between natural factors and castle settlements in Ardabil province and ranking of natural factors influencing the spatial distribution of these settlements. Based on the data obtained from field and documentary studies, 100 castles from different prehistoric, historical and Islamic periods in the geographical area of Ardabil province, which constitute the materials and statistical population of this study, were identified and studied. To analyze the data, after compiling the database, the distribution of identified castle settlements in relation to the variables of distance from the river, land shape, elevation, slope, aspect, climate, Land use/ vegetation and soil type were studied and measured. The results of the research indicate that natural factors have played a significant role in spatial distribution, determining the type of function and the importance of castle settlements in Ardabil province. The correlation analysis between natural factors and spatial distribution of the province’s castle settlements shows that the land shape (plain and mountainous), the distance from the river and the elevation have had the greatest impact on the amount and pattern of castle distribution. Other variables, namely slope, aspect, climate, Land use/ vegetation and soil type, have also been important and effective in the spatial distribution of these castles, respectively.
Machine summary:
پژوهش حاضر با استفاده از داده هاي ميداني و اسنادي و با بهره گيري از سيستم اطلاعات جغرافيايي (GIS) و فرايند تحليل سلسله مراتبي (AHP) درصدد بررسي همبستگي ميان عوامل طبيعي و سکونتگاه هاي قلعه اي استان اردبيل و رتبه بندي عوامل طبيعي مؤثر در توزيع فضايي اين سکونتگاه ها است .
براي تجزيه وتحليل داده ها، پس از تشکيل پايگاه داده اي، توزيع سکونتگاه هاي قلعه اي شناسايي شده نسبت به متغيرهاي فاصله از رودخانه ، شکل زمين ، ارتفاع ، درصد شيب ، جهت شيب ، اقليم ، پوشش گياهي و نوع خاک مورد بررسي و سنجش قرار گرفت .
تحليل همبستگي ميان عوامل طبيعي و توزيع فضايي سکونتگاه هاي قلعه اي اين استان نشان ميدهد، که شکل زمين (دشتي و کوهستاني)، فاصله از رودخانه و ارتفاع در ميزان و الگوي توزيع قلعه ها بيش ترين تأثير را داشته است .
بر اين اساس ، تأثير درصد شيب زمين در توزيع فضايي سکونتگاه هاي قلعه اي استان اردبيل در قالب نقشه (٤) نشان داده شده است .
بر اين اساس ، تأثير جهات شيب زمين در توزيع فضايي سکونتگاه هاي قلعه اي استان اردبيل در قالب نقشه (٥) نشان داده شده است .
بر اين اساس ، توزيع فضايي سکونتگاه هاي قلعه استان اردبيل در رابطه با شکل زمين (دشتي و کوهستاني) در نقشه (٦) نشان داده شده است .
بر اين اساس ، توزيع فضايي سکونتگاه هاي قلعه استان اردبيل در رابطه با نوع کاربري زمين و پوشش گياهي در قالب نقشه (٨) نشان داده شده است .