Abstract:
ملاکهای صرفاً علمي در مطالعات اسلامی غربیان در قالب تألیف دایرهالمعارف وجود نداشته است. اهداف مطالعاتی پسااستعماری غربیان، روششناسی و پرداخت نامتعادل اعتقادات مذهبی اسلام قرینه ایاست بر این مدعا. پس از انقلاب اسلامی تولید دایرهالمعارف در حوزه اسلام با هدف جبران کاستیهای پژوهشهای غربیان با اتخاذ روش مطالعه هنجاری و رهیافت تدافعی و ردیّهای، آرمانهای هویّتجویانه شیعی و ایرانی را دنبال میکند؛ بهطوریکه تعیین نوع، حجم و استنادات مدخلها در دانشنامههای ایرانی اغلب براساس معیارهایی جبرانی و فراتر از ملاکهای صرف دانشنامهنگارانه صورتگرفته و مولفههایی مثل جامعیّت و انگیزههای اعتقادی در این زمینه دخیل بودهاست. با بررسی بعملآمده توزیع ارجاعات، تنوع منابع و کمیّت مدخلهای کلامی در دایرهالمعارف اسلام لیدن (به عنوان نمونه غربی) در قیاس با دانشنامه جهان اسلام (به عنوان نمونه ایرانی) از لحاظ میزان توجه به میراث فکری و فرهنگی شیعه (خاص کلام شیعه و اعلام امامیه) به طرز معناداری متفاوت است. به این صورت که در دایرهالمعارف اسلام مدخلهای کلامی محدود به 404 مورد است در حالیکه در دانشنامه جهان اسلام تعداد آنها 749 مورد و بطور مستقل و مبسوط به مدخلهای کلامی شیعه و مباحث ایرانی پرداختهشده است. در مقالات کلامی دایرهالمعارف اسلام به هیچ یک از منابع شیعی ارجاع دادهنشده و همه ارجاعات به منابع سنّی است در حالیکه توزیع مذهبی منابع در دانشنامه جهان اسلام دچار این نقیضه نیست.
There was no purely scientific criterion in Western Islamic studies in the form of an encyclopedia. The aims of post-colonial Western studies, the methodology, and the unbalanced pay-off of religious beliefs in Islam are sympathetic to this claim. After the Islamic Revolution, the encyclopedias compiling in Islam aims to offset the shortcomings of Western research by adopting a normative study approach and a defensive and discursive approach, pursuing Shiite and Iranian identity aspirations, such as specifying the type, amount, and citations of entries in Iranian Encycloperias, It went beyond mere encyclopedic standards and included elements such as completeness and belief motives. Investigating the distribution of references, diversity of sources and the quantity of theological entries in the encyclopedia of Islam (as a Western example) in comparison with the Encyclopedia of the World of Islam (as an Iranian example) in terms of attention to Shia intelle.ctual and cultural heritage (specifically Shiite theology and Imamiyyah elements) is significantly different. In the encyclopedia of Islam, theological entries are limited to 404 entries, while in the Encyclopedia of the World of Islam there are 749 entries, and it has concentetated on Shiite theology entries and Iranian topics, independently and extensively. Theological articles in the Encyclopedia of Islam do not refer to any Shiite sources and all references are Sunni sources, while the religious distribution of the sources in the Encyclopedia of the World of Islam does not suffer from this contradiction.
Machine summary:
رویکرد اعتقادی دایرهالمعارفنویسی در ایران پس از انقلاب در مواجهه با اسلامپژوهی غربیان (بررسی تطبیقی مقالات کلام شیعه، اعلام امامیه و مباحث ایرانی در دایرهالمعارفهای ایرانی و غربی) سیّداحمد حسین زاده فرشته سپهر زهره میرحسینی بهرام پروین گنابادی چکیده ملاکهای صرفاً علمي در مطالعات اسلامی غربیان در قالب تألیف دایرهالمعارف وجود نداشته است.
با بررسی بعملآمده توزیع ارجاعات، تنوع منابع و کمیّت مدخلهای کلامی در دایرهالمعارف اسلام لیدن (به عنوان نمونه غربی) در قیاس با دانشنامه جهان اسلام (به عنوان نمونه ایرانی) از لحاظ میزان توجه به میراث فکری و فرهنگی شیعه (خاص کلام شیعه و اعلام امامیه) به طرز معناداری متفاوت است.
به عنوان مثال نمیتوان آثار كثیر و عمیق افلاطون و ارسطو را در حدّ دو مقاله خلاصه كرد و مدعی شد كه هر چه آنها میگویند، همین است و یا مقاله «اسلام» در دایرهالمعارف بزرگ اسلامی به این معنا نیست كه مفاهیم و مباحث مربوط به اسلام در حدّ مطالب همین یک مقاله است و سخنی بیشتر در میان نیست (پاکتچی، 1397: 8)؛ با این حال و بر اساس آرای صاحبنظران در پژوهش حاضر به نظر میرسد دایرهالمعارفهای غربی تا حدودی مغرضانه به مدخلهای شیعی و ایرانی (به عنوان کشوری تأثیرگذار در جهان اسلام) پرداختند و برخی از آنها را در قالب مقالات بسیار کوتاه و به اسلوب فرهنگها تألیف کردند و به توضیحی مختصر بسنده!
در این بخش از پژوهش با تطبیق استنادات مقالات شیعی (خاص کلام شیعه و اعلام امامیه) در دانشنامه جهان اسلام و دایرهالمعارف اسلام (به عنوان دو نمونه از دانشنامههای غربی و ایرانی) و کیفیّت ایران پژوهی در آنها مدّنظر است.