Abstract:
ایده سرمایه اجتماعی در اندیشه مدرن، مبتنی بر «دوستی فایدهگرا» و مناسبات «سودمحورانه» است و سرمایه اجتماعی شکلگرفته بر پایه چنین مناسباتی، شکننده است. سنخشناسی دوستی و محبت در آرای حکمای اسلامی و ظرفیتسنجی آن برای صورتبندی الگویی جایگزین برای سرمایه اجتماعی فایدهگرایانه، مسئله این مقاله است. سؤال این است که چه نسبتی بین مفهوم دوستی و محبت مطرحشده در اندیشه حکمای اسلامی و سرمایه اجتماعی برقرار است؟ ازاینرو هدف اصلی مقاله ارزیابی انتقادیِ دوستیِ فایدهمحور و سرمایه اجتماعی ابتنایافته بر این نوع دوستی و نیز فهم مفهوم دوستی مطرحشده در آرای حکمای اسلامی از منظر سرمایه اجتماعی است. در این مقاله از روش تحلیلی / تطبیقی، به معنای روشی که از طریق آن مجموعهای از افکار و اندیشهها بررسی و با مقایسه آنها بهصورت کیفی نتیجهگیری میشود، استفاده شده است. بر اساس یافتههای تحقیق، سه سطح دوستی در آرای حکمای اسلامی قابل طرح است: «دوستی بهمثابه فضیلت»، «دوستی بهمثابه ابزار احراز سعادت» و «دوستی بهمثابه جهانبینی اخلاقی». هر سه نوع دوستی، دارای وجوه تعالی نسبت به دوستیهای فایدهگرایانهای است که اساس سرمایه اجتماعی مدرن را شکل میدهند. الگوی دوستی و روابط محبتآمیز شکلگرفته بر پایه مناسباتِ سهگانه دوستی مکنون در آرای حکمای اسلامی، از ظرفیت لازم برای محکم کردن پایههای سرمایه اجتماعی برخوردار است.
The idea of social capital in modern thought is based on "utilitarian friendship" and "profit-oriented" relationships, and the social capital formed on the basis of such relationships is fragile. This article deals with the typology of friendship and affection in the opinions of Islamic scholars and its capacity for formulating an alternative model for utilitarian social capital. The question is, what is the relation between the notion of friendship and affection raised in Islamic thought and social capital? Therefore, the main purpose of this paper is to critically evaluate utilitarian friendship and social capital based on this type of friendship as well as to understand the concept of friendship proposed by Islamic scholars from the perspective of social capital. This article uses an analytical / comparative approach, which is the way in which a collection of thoughts and ideas is compared and compared qualitatively. According to the findings of the research, three levels of friendship can be proposed in the opinions of Islamic scholars: "friendship as a virtue", "friendship as a means of happiness" and "friendship as a moral worldview". All three types of friendship have modes of transcendence over utilitarian friendships that form the basis of modern social capital. The pattern of friendship and loving relationships formed on the basis of the triple relationship of friendship now existing in the opinions of Islamic scholars has the capacity to strengthen the foundations of social capital.
Machine summary:
برخي پژوهش هاي صورت گرفتـه ، بـر جايگـاه دوسـتي در فلسـفه سياسي در غرب تأکيد بيشتري دارند (منوچهري، ١٣٨٤؛ حسيني، ١٣٩٤)؛ برخي آثار نيز به دوستي از منظر فلسفه سياسي اسلامي پرداخته اند و بر بررسي انديشه يکـي از متفکـران مسلمان تمرکز دارند (بحراني، ١٣٩٣؛ بحرانـي، ١٣٩٤)؛ برخـي پـژوهش هـا را مـيتـوان مقايسـه اي دانسـت کـه بـه صـورت تطبيقـي، اطلاعـات مفيـدي را در خصـوص تفـاوت برداشت هاي حکماي اسـلامي خصوصـا حکمـاي متـأخر مسـلمان بـا برداشـت مـدني و ارسطويي از دوستي ارائه ميدهند (بستاني، ١٣٩٥؛ موسوي و جهـانگير، ١٣٩٦)؛ برخـي ديگر از مقالات نيز به جايگاه دوستي در اسلام پرداخته اند و سنت اسلامي را در اين زمينـه بررسي کرده اند (اکواني، ١٣٩٤؛ شکرينيا، ١٣٩٤).
شايد مهم ترين متني را که بتوان با پژوهش حاضر مرتبط دانست کتاب دوستي به مثابه جهان بيني تأليف محمدجعفر اميـر محلاتـي (١٣٩٦) است که تا حدودي ايده اين کتاب يعني سه لايه بودن دوستي را پشتيباني ميکند؛ منتها بايد توجه داشت که در اين کتاب ، اول آنکـه نگـاه سـه لايـه اي آن گونـه کـه در پـژوهش حاضـر به تفصيل درآمده ، مورد بسط و پرداخت مستقلي قرار نگرفته است ؛ ديگر آنکه ايـن کتـاب ، تبيين مستقلي از نقش دوستي در توليـد سـرمايه اجتمـاعي ارائـه نـداده اسـت .
کاربست اين سطح از دوستي در جامعه به دليـل آنکـه مبتنـي بـر نـوعي سـعادت گرايـي و کمال گرايي است ، باعث ارتقا و تعالي وجودي آدمي ميشود و خـود بـه ايجـاد جامعـه اي متعالي و دوستيپايه و محبت محور منتهي ميشود و از نگاه هاي فايده گـرا و سـودمحور در باب دوستي فاصله مـيگيـرد و از آن فراتـر مـيرود؛ چنـان کـه اصـولا پـيش شـرط جامعـه سعادت محور، چنين نگاهي به دوستي و محبت است .