Abstract:
امروزه یکی از مباحث پرمناقشه جامعه سیاست، هویت ملی است. سؤالی که در اذهان پژوهشگران ایجاد میشود، این است که آیا عالمان شیعی به عنوان یکی از کنشگران اصلی جامعه ایرانی دوره صفویه، در شکلگیری مؤلفههای هویت ملی این سرزمین نقشی داشتهاند؟ با بررسی تاریخی عملکرد، مواضع و رفتار عالمان شیعی در این دوره، تأثیرگذاری آنان در شکلگیری مولفههای هویت ملی ایرانیان همچون: سرزمین، دولت متمرکز، مذهب رسمی، دفاع از تمامیت ارضی، زبان و ادبیات فارسی، و... مشهود خواهد بود؛ و پایایی و پویایی برخی مؤلفههای هویت ملی ایرانیان مرهون عملکرد عالمان شیعی میباشد؛ این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی و بر مبنای دادههای اسناد تاریخی، به تبیین ایفای نقش عالمان شیعی در تکوین مؤلفههای هویت ملی ایران در دوره صفویه پرداخته، و نوع ایفای نقش آنان در مؤلفههای هویت ملی ایرانیان را بیان نموده است.
Today, one of the most controversial issues in political society is national identity. The question that arises in the minds of researchers is whether Shiite scholars, as one of the main actors in the Iranian society of the Safavid period, have played a role in shaping the components of the national identity of this land? By examining the performance, positions and behavior of Shiite scholars in this period, their influence on the formation of components of Iranian national identity such as: land, centralized government, official religion, defense of territorial integrity, Persian language and literature, etc. will be evident; and the reliability and dynamism of some components of Iranian national identity is due to the performance of Shiite scholars; this study with an analytic-descriptive method on the basis of historical and data and evidences has explained the role played by Shiite scholars in this field.
Machine summary:
(شريعتي، 1376: 72) توسلي نيز با تاکيد بر نقش دين و مذهب در مؤلفههاي هويت ملي، در خصوص رسميت يافتن مذهب تشيع در دوره صفويه معتقد است هويت ملي ايران در دوره صفويه در قالب دولت ديني شکل گرفته است.
عالمان شيعي با پايگاه اجتماعي قوي و پرنفوذ در جامعه ايراني از کنشگران اصلي عرصه هويت ملي دوره صفويه هستند، لکن در پژوهشهاي صورتگرفته در بررسي شکلگيري مؤلفههاي هويت ملي ايران، صاحبنظران غالباً اصل شکلگيري مؤلفههاي هويتي ايرانيان را بر محور فعاليت و عملکرد شاهان بررسي و تحليل ميکنند و به نقش شاه در اين مسائل اصالت ميبخشند.
(مطهري، 1362: 58) آنچه ميتوان در تعريف هويت ملي بيان داشت آن است که هويت ملي، پديدهاي است شامل عناصر و مؤلفههايي که نشئت گرفته از ارزشها، سنتها، اسطورهها، آداب و رسوم و مذهب يک سرزمين جغرافيايي بوده که افراد آن سرزمين نسبت به آن احساس تعلق و تعهد دارند؛ و اين مؤلفهها سبب شکلگيري يک ملت و سبب تمايز آن سرزمين و افراد آن از ساير ملتها خواهد بود.
(همان: 35) با توجه به بيان نظر جامعهشناسان و صاحبنظران هويت ملي ايران، بهعنوان دادههاي اين مسئله و تحليل مضامين ديدگاه آنان ميتوان گفت که اغلب آنها، مؤلفه هاي سرزمين، دولت مرکزي، مذهب رسمي، زبان و ادبيات فارسي را از مؤلفههاي شکلگيري هويت ملي ايرانيان ميدانند و بر آن اشتراک نظر دارند و معتقدند اين مؤلفهها هرکدام در کنار يکديگر توانستهاند هويت ملي ايرانيان را شکل دهند؛ براساس اين نقطه اشتراک در ادامه به نقش عالمان شيعي در تکوين اين مؤلفهها در دوره صفويه ميپردازيم.