Abstract:
مستشرقان و پژوهشگران غربی، بیش از 150 سال است به موضوع مهدویت و جایگاه آن در عقاید اسلامی بهطور خاص علاقهمند شده و در این زمینه به فعالیت گستردهای پرداختهاند. نگاهی به آثار علمی این خاورشناسان، نشان دهنده نوعی تغییر و تحول در گزارشها و آرای ایشان در گذر زمان است. با توجه به برخی شاخصها، دیدگاه محققان و نویسندگان غربی در مورد مهدویت را میتوان به4 دوره زمانی تقسیمبندی کرد که بررسی سیر تحول آرای ایشان در دوره چهارم و آخر (از 2001 میلادی تاکنون)، موضوع تحقیق پیش روست. نوشتار جاری که از نوع «اکتشافی» و با روش توصیفی-تحلیلی تهیه شده است، پس از دستهبندی و ذکر مهمترین دیدگاههای مستشرقان در زمینه مهدویت در این بازه زمانی؛ تحلیلها و آمارهای مختلفی در زمینه نوع و حجم موضوعات مورد توجه، منابع به کار رفته و برخی آمارهای دیگر، از جمله ملیت مستشرقان در این دوره، ارائه شده است.
Orientalists and Western scholars have been interested in the subject of Mahdism and its place in the Islamic beliefs for over 150 years. They have been active in this field. A look at some of the scientific works of these Orientalists indicates such changes and evolution in the reports. Considering some of the indicators, the viewpoint of scholars and Western writers about Mahdism can be divided into four periods. Examining the process of evolution in their views in the fourth and the last period (2001-now) is the subject of the present paper. The current paper is prepared based on the descriptive-analytic method and is in the form of “exploratory” research. After categorizing and mentioning the most important views of the Orientalists in the field of Mahdism in this period, various analysis and statistics in relation to the type and volume of topics have been used and some of other statistics, including the nationality of Orientalists in this period are presented.
Machine summary:
مؤلفههای اصلی دوره چهارم که موضوع پژوهش جاری است، به اختصار عبارتند از: ادامه تنوع رهیافتها به منجیگرایی اسلامی و بررسی موضوعات جدید در این عرصه؛ توجه ویژه به نمودهای مهدیگرایی و هزارهگرایی در جهان معاصر اسلام، اعم از شیعه و اهلسنت؛ گسترده شدن پژوهشهای عمیق و جزئی در موضوعات مرتبط با مهدویت در مراکز علمی غرب و ظهور دستهای از مستشرقان رسانهای که با ابزار رسانه درصدد دشمنی علنی با مهدویت برآمدهاند.
به باور فرنیش، این رشد مهدیگرایی در جهان اسلام، اهمیتی بنیادین دارد و به ویژه برای غربیان باید به دلایل چندی مورد توجه عمیق قرار گیرد: بازگشت مهدی یا امام غایب مسئلهای کوچک و حاشیهای نیست، بلکه مسئلهای است اساسی و اصلی که باید به آن توجه شود؛ چراکه اعتقاد به مهدی به صورتی پایدار و محکم در اسلام بنا شده و شاید مهمتر از آن، همچنان به عنوان انگیزه و چراغ هدایت و امید برای بسیاری از مسلمانان امروز نقش دارد.
با این حال، در اینکه ریشه باور منجیگرایی در اسلام چیست و این عقیده مهم و تأثیرگذار در تاریخ اسلامی از کجا نشأت گرفته است؛ مستشرقان این دوره همچون دورههای قبل دیدگاههای مختلفی مطرح کردهاند که به برخی از مهمترین آنها در ادامه اشاره میشود: دیوید کوک _ همچون برخی مستشرقان دورههای پیشین- معتقد است اسلام در آغاز دینی آخرالزمانی بوده است؛ بدین معنا که مسلمانان پایان دنیا را بسیار نزدیک می دانستند (Cook, 2002, p.
65) میدانند؛ مورد توجه بسیاری از محققان و نویسندگان غربی در این دوره قرار گرفته است.
The West and Islam religion and political thought in world history.
Sacred space and holy war: The politics, culture and history of Shi’ite Islam.