Abstract:
«سید کاظم رشتی»، به عنوان مهمترین شخصیت در میان رهبران شیخیه (پس از شیخ احمد احسائی) و ترویج دهنده فرقه شیخیه، بر این باور بود که امامان؟ عهم؟ علت فاعلی در نظام آفرینش و انجام دهنده همه امور، از جمله آفریدن و روزی دادن در هستیاند. رشتی این دیدگاه خود را بر پایه آموزهها و باورهای استادش احسائی بیان و برای مستندسازی آن تلاش کرده و برخی از دلایل نقلی را موید این نظریه دانسته است؛ ولی ارزیابی و بررسی این ادله نشان میدهد که مستندات او دارای اعتبار نیست و از منابع معتبر گرفته نشدهاند و یا محتوای آنها دیدگاه او را تایید نمیکنند. محمدکریم خان کرمانی، دیگر رهبر شیخیه و شاگرد سیدکاظم رشتی نیز برای ترویج افکار شیخیه و استادان خود در تبیین دیدگاه علت فاعلی دانستن امام، مطالبی را در آثارش نگاشته است. کرمانی در اثبات این نظریه از دلایل روایی و عقلی بهره برده که با بررسی آنها مشخص شده مستندات کرمانی نیز غیر قابل استناد است. بنابراین، ادله رشتی و کرمانی در علت فاعلی دانستن ائمه؟ عهم؟ غیرمعتبر و لذا غیر قابل پذیرش است و در مواردی، زمینهساز ادعای غلو نسبت به رهبران شیخیه است.
“Seyyed Kazem Rashti”, as the most important figure among the leaders of Sheikhieyeh (after Shaykh Ahmad Ehsaee) and the promoter of Shaykhism, believed that Imams (A.S) are the agent cause in the system of creation and the doer of all things, including the creation and provision in sustenance in the whole world. Rashti has stated this view based on the teachings and beliefs of his own teacher Ehsaee, and tried to document it, and considered some of the narrative reasons to support this theory. However; the evaluation and examination of these sources show that his documents are invalid and have not been taken from a credible source or their contents do not confirm his views. Muhammad Karim Khan Kermani, the other leader of Shaykhism and the student of Seyyed Kazem Rashti, has written a few things in his works to promote his teachers and Shaykhism thoughts to explain the view of considering the Imam as the agent cause. In order to prove this theory, he used the narrative and rational reasons and the examination of these reasons showed that Kermani’s documents cannot be cited. As the result, the arguments of Rashti and Kermani for considering the Imams as the agent cause is invalid and as the result, it is unacceptable. In some cases, their views prepare the ground for the exaggerating of the Sheykhism leaders.
Machine summary:
بررسی و نقد دلایل سیدکاظم رشتی و محمدکریم خان کرمانی در علت فاعلی دانستن ائمه؟عهم؟ محمدعلی افضلی چکیده «سید کاظم رشتی»، به عنوان مهمترین شخصیت در میان رهبران شیخیه (پس از شیخ احمد احسائی) و ترویج دهنده فرقه شیخیه، بر این باور بود که امامان؟عهم؟ علت فاعلی در نظام آفرینش و انجام دهنده همه امور، از جمله آفریدن و روزی دادن در هستیاند.
قابل ذکر است که در شماره 60 (بهار 1397) فصلنامه علمی پژوهشی انتظار موعود در مقالهای با عنوان «دیدگاههای غالیانه شیخیه در خصوص مقامات ائمه اطهار؟عهم؟ با محوریت اندیشههای شیخ احمد احسائی و سید کاظم رشتی»؛ نوشته مسلم محمدی و محمد محمدی، به تبیین دیدگاه سیدکاظم رشتی در مورد مقامات ائمه؟عهم؟ پرداخته شده است؛ اما در مقاله مذکور، ادله رشتی در موضوع علت فاعلی دانستن امامان؟عهم؟ در نظام آفرینش مورد بررسی و نقد قرار نگرفته که همین موضوع، محور کار پژوهشی بخشی از نوشتار حاضر میباشد.
بنابراین، این خطبه از جهت سند و محتوا قابل استناد نیست و نمیتواند مستند دیدگاه سیدکاظم رشتی و دیگر رهبران شیخیه باشد؛ اما آنچه رشتی در تحلیل علت فاعلی بودن ائمه؟عهم؟ بیان کرده و بر این نکته مبتنی است که خداوند را نمیتوان علت خواند: «العلة لا يصحّ اطلاقها علی الله»؛ شبهه استقلالی بودن دیدگاه رشتی را در مورد علت فاعلی دانستن ائمه؟عهم؟ به همراه دارد و این اعتقاد رشتی به دلیل پیروی از مبنای استادش، شیخ احمد احسائی در مورد خداوند است که بر این باور بود: «اگر ما آفرینش موجودات را به خداوند نسبت دهیم؛ خداوند به نسبتها و انتسابات و جهات مخلوقات آمیخته میشود» (احسائی، بیتا: ج3، ص127).