Abstract:
ضربالمثلها بازتابدهندة فرهنگ، ارزشها و باورهای ملّتها هستند و مطالعة آنها میتواند درک روشنی از مفاهیم وتجربههای روزمرّة گویشوران بهدست دهد؛ ازسوی دیگر، معنیشناسی شناختی میتواند چارچوب دقیقی برای مطالعة معنای زبانی براساس تجربیات ما از جهان، چگونگی درک و شیوة مفهومسازی آن در اختیار ما قرار دهد. در پژوهش حاضر ضربالمثلهای ترکی آذری در چارچوب معنیشناسی شناختی تحلیل شدهاند تا شیوة مفهومسازی تجارب روزمرّة گویشوران آن بهدست داده شود. برای این منظور، 470 ضربالمثل ترکی آذری بهروش کتابخانهای و مصاحبه گردآوری و براساس نظریة استعارة مفهومی و طرحوارههای تصوّری بررسی و تحلیل شدند.. یافتههای پژوهش نشان دادند که حوزة مبدأ حیوان و طرحوارة حجمی، بیشترین بسامد و حوزههای مبدأ گرما - سرما و مسیر و طرحوارة تعادلی کمترین بسامد را داشتهاند. نتایج پژوهش بیانگر نقش پررنگ استعارههای مربوط به حیوانات و نیز طرحوارههای حجمی در ضربالمثلهای ترکی آذری و در مفهومسازی تجارب روزمرّة گویشوران ترکیزبان است.
کلیدواژهها: معنیشناسی شناختی، استعارة مفهومی، طرحوارة تصوّری، ترکی آذری، ضربالمثل.
Proverbs represent the beliefs and values of human cultures, the study of which can provide profound insights into concepts and daily experiences of language users. In this regard, cognitive semantics constitutes an effective framework to study linguistic meaning and uncover speakers' conceptualization of the world. In this study, we analyzed Azeri Turkish proverbs based on conceptual metaphor and image schemas theories. First, 470 Azeri proverbs were collected from the Turkish Azeri Proverbs book, and then they were checked by interviewing senior Azeri speakers. The proverbs were initially analyzed by looking for conceptual metaphors and source domain concepts and then the second time they were searched for image schemas. The findings showed that the source domain ANIMAL is the most frequent conceptual domain and the least frequent domain is related to the PATH and HEAT-COLD source domains. Also, the most frequent domain in image schemas was CONTAINMENT image schema and the least frequent one was the BALANCE image schema. In conclusion, findings suggest that the ANIMAL source domain as well as the CONTAINMENT image schema are the most prominent conceptual domains that have been frequently used in Azeri proverbs and have shaped the daily experience of Azeri speakers.
Machine summary:
تحلیلی شناختی از استعاره های مفهومی و طرح واره های تصوّری در ضرب المثل های ترکی آذری رامین گلشائی ١، فرزانه موسوی ٢، فریده حق بین ٣ ١- استادیار گروه زبان شناسی، دانشکدٔە ادبیات ، دانشگاه الزهرا، تهران ، ایران .
در زبان ترکی و در حوزٔە معنیشناسی شناختی میتوان به پژوهش ابراهیمـی و دیگـران (١٣٩٧) و مهدیزاده (١٣٩٦) اشاره کرد که به ترتیب ضرب المثل هـای ترکـی بـا حـوزٔە مقصـد عشـق و تحلیـل طرح واره ای ضرب المثل های ترکی در گویش اردبیلی را بررسی کرده اند.
ایشان شماری از ضرب المثل هـای فارسـی را براسـاس طـرح واره هـای تصـوّری در چارچوب نظریۀ معنیشناسی شناختی، براساس الگوی طرح وارهای تصوّری ایـوانز و گـرین ١ (٢٠٠٦) و براساس آرای معنیشناسی شناختی بررسی کرده و به این نتیجه رسیده اند که طـرح واره هـای تصـوّری از تجارب حسّی و ادراکی ما در تعامل با دنیای اطراف مان شکل مـیگیرنـد؛ همچنـین نتـایج ایشـان نشـان میدهد که بیشترین بسامد تکرار در طرح واره های تصوّری بنیادین ، متعلّـق بـه طـرح واره هـای فضـایی و وجودی و کمترین آن مربوط به طرح واره حرکتی است .
٤-١- تحلیل استعاره های مفهومی ٤-١-١- حوزٔە مبدأ انسان - اعضا - رفتارهای انسانی ١) بازارین گؤزون چیخاردیب – [چشم بازار را درآورده (یعنی عجب خریدی کرده !)] در اینجا شخص گوینده بازار را به شکل انسان مفهوم سازی میکند، و از این لحاظ مـیتـوان اسـتعارٔە بازار انسان است را مطرح کرد که در آن بازار به مثابۀ انسانی درنظر گرفته شـده اسـت کـه چشـم دارد و شخص مورد خطاب در ضرب المثل توانسـته چشـم او را دربیـاورد؛ بنـابراین حـوزٔە مبـدأ ایـن مثـل را میتوان حوزٔە مبدأ انسان درنظر گرفت .