Abstract:
تاریخنگاری سامانیان تاحدودی ادامة سادهنویسی اواخر قرن دوم هجری قمری است، اما نثر مصنوع شماری از مورخان و نویسندگان، در ستایش امیران و وزیران، مبالغهآمیز بوده است و آنان را پادشاهان برحق دانستهاند. تاریخنویسی این دوره بیشتر برمبنای مشاهدات شخصی و اسناد بوده و از این نظر مهم است. تبیین ویژگیهای عمدۀ تاریخنگاری و نقاط ضعف و قوت برجستهترین منابع تاریخی سامانیان اولویت این پژوهش است؛ ازجمله بیان نقش امیران و وزیران سامانی در تاریخنگاری و شناسایی شاخصههای مهم منابع تاریخی. از مشخصههای عمدة تاریخنگاری این دوره رویکرد فرهنگی تمدنی مورخان، تاریخنگاری کلنگر، نگرش عقلگرایانه، و تلفیق دانشهای متعدد ازجمله تاریخ، جغرافیا، نجوم، و آگاهی از علوم و حوزههای گوناگون است. از دیگر مشخصهها، رویآوری به ترجمه و تهذیب، گریز از روشهای تدوین اخبار برپایة اصول و سنتهای ثبت و نقل حدیث، و پیدایش شیوههای نو در تاریخنگاری است. رونق تاریخنگاری و پیدایش آثار مهم تاریخی در دورة سامانیان دستاورد گوناگونی عوامل در روزگار و قلمرو این خاندان است.
The works written in SAMANIDs period in the field of History are partly the continuation of simple writing in the late second century A.H. The prose by a number of Historians in the SAMANID Period is artifact too. The authors just tried to praise the ruler's emirs and ministers exaggeratedly. They counted them as the right kings of time.Historiography in This period was mostly based on personal observation and for this reason access to the documents belonging to this period is very important. The main question of this research is: what are the essential features of Historiography in the SAMANID Period? What are the strengths and weaknesses of the best Historical sources in this Period? This research explains the strong and weak points of Historiography in the SAMANID Period and also tries to identify the main features of Historical sources in this Period. Among the important features of Islamic Historiography in this Period, one can refer to the cultural and civilizational attitude of Historians, Holistic Historiography, The appearance of rationalist analytical and educational attitude, combining various sciences such as History, Geography, astronomy, and knowledge about different science and fields.Some other things that we can see in the Historical compilations of this period are: starting to translate ( BALAMY historiography) , avoiding the methods of news compilation based on the principles and traditions of Hadith records and also appearance of new methods of Historiography ( local History like History of Bokhara) .Any way, The boom of Historiography and appearance of some important Historical works in the Period of SAMANID are achieved through variety of factors in the realm of this Iranian Family.
Machine summary:
تبیـین ویژگـیهـای عمـدٔە تاریخ نگاری و نقاط ضعف و قوت برجسته ترین منـابع تـاریخی سـامانیان اولویـت ایـن پژوهش است ؛ ازجمله بیان نقش امیران و وزیران سـامانی در تـاریخ نگـاری و شناسـایی شاخصه های مهم منابع تاریخی.
چنان که دانش جغرافیا پیش رفت فوق العاده ای کرد و جغرافینویسان برای تـألیف آثـار خـود به سفرهای دور و درازی میرفتند و اطلاعات باارزشـی دربـارٔە آب وهـوا، کـوه هـا، رودهـا، دریاها، بیابان ها، راه ها، حدود، نوع حکومت ها، اوضاع اقتصادی و مالیات ها، تولیدات دسـتی، مواد معدنی، محصولات کشاورزی، آداب ورسوم ، دین ، و زبان هر ناحیه به دسـت آوردنـد و آن ها را در آثار خود گنجاندند، درنتیجه ، کتاب های جغرافیایی گوناگونی در این دوره تـألیف شد.
ازجمله محمدرضا ناجی در رسالۀ دکتری خود، که در قالب کتـاب فرهنـگ و تمـدن اسلامی در قلمرو سامانیان منتشر شد، زیرعنوان «تاریخ » به گزارشی مختصر از تـاریخ نگـاری دورٔە سامانی بسنده کرده و این حوزٔە دانشی را نقد و بررسی نکرده است (بنگرید بـه نـاجی ١٣٩٢: ٦٧١- ٦٨٧).
رونق تاریخ نگاری و پیدایش آثـار مهـم تـاریخی در دورٔە سامانیان دستاورد این گوناگونی عوامل در قلمرو و روزگار این خانـدان ایرانـیتبـار است و همین موجب شده است تا آثار تـاریخی فـراهم آمـده در ایـن دوره هـم چنـان طـی روزگاران متمادی درمیان محققان و نویسندگان علوم تاریخی دست به دست شـود و جایگـاه برجستۀ خود درمیان معارف فرهنگی و تمدنی اسلام و ایران را محفوظ بدارد.