Abstract:
میرزا جواد تهرانی از بزرگترین منتقدان نظریه اصالت وجود در دوره معاصر به شمار میرود. او در مجموع، یازده برهان اصالت وجود را نقد کرده است. این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی در پی ارزیابی دیدگاه انتقادی او در مواجهه با این براهین است. بررسیها نشان میدهد که میرزا جواد در نقد براهین اصالت وجود دو رویکرد عمده به کار گرفته است: نخست، ابطال ادله اصالت وجود از طریق اثبات به کارگیری دور و مصادره به مطلوب در آنها. پس از ارزیابیها معلوم میشود که این رویکرد در هشت برهان موثر واقع شده است. دوم، ابطال ادله اصالت وجود از راه تلقی ماهیت من حیث هی به عنوان مفهوم ماهیت. به همین جهت، در سه برهان مرتکب اشتباه شده است. بنابراین، برخلاف دیدگاه رایج، بسیاری از ادلهای که برای اثبات اصالت وجود اقامه شدهاند، برهان به معنای واقعی آن نیستند.
Machine summary:
مجموعۀ نقدهای وی به دو دستۀ کلی تقسیم میشود: الف) این دسته از نقدها بر آن است که ادلۀ اصالت وجود بهمعنی واقعی برهان نیستند و در آنها دور و مصادرهبهمطلوب بهکار رفته است؛ ب) در این دسته از نقدها، ماهیت من حیث هی همان مفهوم ماهیت قلمداد میشود.
مطابق این برهان ماهیت اصیل نیست، زیرا اگر اصالت با ماهیت باشد، وجود خارجی اشیا با وجود ذهنی آنها تفاوتی نخواهد داشت؛ اما انسان بهصورت بدیهی میداند که میان وجود ذهنی با وجود خارجی بهلحاظ ترتب آثار تفاوت وجود دارد؛ پس ماهیت اصیل نیست و وجود اصیل است (ملاصدرا بیتا: 12؛ ملاصدرا 1375: 191؛ فیض کاشانی 1375: 7؛ سبزواری 1386: ج 1، 183؛ مدرس یزدی حکمی 1372: 62؛ طباطبایی 1384: 24؛ جوادی آملی 1375: ج 2، 28).
میرزا جواد، که خود نمایندۀ تفکر اصالت ماهوی است، معتقد است که یکی از مقدمات و پیشفرضهای این برهان اصل تشکیکناپذیری ماهیت است؛ ولی برخی از اصالت ماهویها همانند خودش تشکیک در ماهیت را بلااشکال میدانند؛ پس دلیل فوق را نمیتوان برای آنها اقامه کرد: این دلیل بر اصالت وجود فقط جدل و الزام است (نه برهان)، آن هم بر همان دسته از قائلین به اصالت ماهیت (که تشکیک در ماهیت را تجویز نکردهاند) و برای ما که میبینیم دلیل قاطعی بر امتناع تشکیک در ماهیت نیست هیچ فایده و اثری ندارد (تهرانی 1390: 258).