امکان سنجی کشف شبکه‌های مفهومی موجود دربافت پنهان آیات از رهگذر روایات تاویلی Journal Article

در میان روایات تفسیری، روایات تأویلی به جهت معرفتی جایگاه ویژه‌ای دارند. این روایات - که بازگو کننده دلالت‌های غیر ظاهر کلام الهی هستند - کمتر بررِسی معناشناختی شده است و بیشتر تحت ‏تأثیر انگاره فراعرفی بودن، تحلیل محتوایی آن‌ها خارج از توانایی بشر تلقی می‌شود. چنین رهیافتی نه تنها شیعه را در موضع اتهامِ تعطیلی عقل در فهم کلام الهی قرار داده، بلکه راه دست‏یابی به بخش وسیعی از معارف قرآن را نیز مسدود کرده است. نظر به اهمیت ارائه تحلیل‌های خردپذیر از این روایات، جستار حاضر با هدف کشف ارتباطات مفهومی بین معانی باطنی ابتدا به بررسی مفهوم بافت ظاهر و پنهان پرداخته و سپس با ارائه نمونه‌های عینی در سه حوزه مفهومیِ «حیات و ممات»، «نعمت» و «نبأ عظیم» نشان می‌دهد که معانی باطنی فاقد ارتباط مفهومی نبوده، بلکه در بافت پنهان دارای ارتباطات معنایی منطقی هستند که شبکه‌های مفهومی گسترده‌ای را شکل می‌دهند.

نظر به اهمیت ارائه تحلیل‌های خردپذیر از این روایات، جستار حاضر با هدف کشف ارتباطات مفهومی بین معانی باطنی ابتدا به بررسی مفهوم بافت ظاهر و پنهان پرداخته و سپس با ارائه نمونه‌های عینی در سه حوزه مفهومیِ «حیات و ممات»، «نعمت» و «نبأ عظیم» نشان می‌دهد که معانی باطنی فاقد ارتباط مفهومی نبوده، بلکه در بافت پنهان دارای ارتباطات معنایی منطقی هستند که شبکه‌های مفهومی گسترده‌ای را شکل می‌دهند. با توجه به اهمیت و ضرورت چنین مطالعاتی، مقاله حاضر با هدف پاسخ‏گویی به این سؤال که آیا می‌توان ارتباطات مفهومی خردپذیری بین معانی باطنی آیات یافت، درصدد است با ارائه نمونه‌های عینی نشان دهد معانی باطنی که در روایات برای الفاظ و عبارات قرآن بیان شده‌اند، فاقد ارتباط مفهومی نبوده و معانی گسسته و غیرمرتبطی نیستند، بلکه این معانی در بافتی ورای بافت ظاهر آیات - که آن را بافت پنهان می‌نامیم - دارای ارتباطات معنایی منطقی بوده و شبکه‌های مفهومی گسترده‌ای را شکل می‌دهند. 1 وجود این ارتباطات مفهومی در قرآن کریم - که روایات نیز با عباراتی چون «یَنْطِقُ بَعْضُهُ بِبَعْضٍ‏ وَ یَشْهَدُ بَعْضُهُ عَلَى بَعْضٍ‏؛‏ ‏بعضى از آن به بعض دیگر گویا می‌شود و بعضى از آن بر بعض دیگر گواهی می‌دهد‏» 2 و «یُصَدِّقُ‏ بَعْضُهُ‏ بَعْضاً وَ لَا یُکَذِّبُ‏ بَعْضُهُ‏ بَعْضاً؛ بعضى از آن بعضى را تصدیق می‌کند و بعضى از آن بعضى را تکذیب نمی‌کند» 3 به آن‌ها اشاره دارند - تا به امروز غالباً در سطح مدالیل ظاهری آیات مورد توجه قرار گرفته است 4 و به ندرت قرآن‏پژوهان به واکاوی این ارتباطات بین مدالیل باطنی پرداخته‌اند.