Abstract:
هدف این مقاله ارزیابی نقادانه کتاب «مطالعات اجتماعی فناوری؛ تاملات نظری و میانرشتهای» به گردآوری و ویرایش رضا صمیم است. این کتاب در قلمرو مطالعات علم و فناوری جای دارد. مطالعات علم و فناوری به عنوان یک حوزه مطالعاتی میان رشتهای، در فضای علمی ایران همچنان نوپاست و کمتر توسط پژوهشگران مورد توجه قرار گرفته است. انتشار این کتاب توانسته به غنای ادبیات علمی این حوزه در کشور کمک نماید. از مزایای این کتاب، ارائه برخی ملاحظات بومی و فرهنگی کشور ذیل حوزه مطالعاتی مذکور است. مقالات این مجموعه، توسط افراد مختلف نگارش یافته است و نقش ویراستار در یکدستسازی و برقراری پیوند میان مقالات کمرنگ بوده است. ارائه مباحث نظری و میانرشتهای در اغلب مقالات، عمدتا متمرکز بر دیدگاه جامعهشناسی فناوری است و از این رو، به نظر میرسد دیدگاه حاکم بر کتاب به نگاه سنتی و متعارف در رابطه میان علم و فناوری و جامعه نزدیکتر است تا به رویکرد جدید مطالعات علم و فناوری. همچنین تفکیک مقالات این مجموعه میان تأملات نظری و میانرشتهای ذیل یک حوزه مطالعاتی میانرشتهای چندان معنادار نیست، و شاید تفکیک موجه بایستی میان دو تأملات نظری و موردپژوهیهای مقتضی تحقق مییافت.
The purpose of this article is to critically evaluate the book titled "Social Studies of Technology: Theoretical and Interdisciplinary reflection " by Reza Samim. This book is in the realm of science and technology studies. Science and Technology Studies is an interdisciplinary field that has been ignored in the Iranian scientific context and has not received much attention by scientists and researchers. The publication of this book has helped to enrich the scientific literature of this field in country. Another advantage of this book is to provide some of the local and cultural considerations in the area of science and technology studies. The content evaluation of the book shows that since the book editor had not had a clear picture of the questions in this field of study, he was not very successful in selecting and organizing the articles in both theoretical and interdisciplinary reflections. Articles had been written by different people but the book editor has not made them as homogenous as required. The presentation of the theoretical and interdisciplinary topics in most papers is mainly focused on the sociological perspective of technology and, therefore, its viewpoint seems to be closer to the traditional and conventional view in which the relationship between science and technology and society than to new approach named Science and Technology Studies. Also, categorizing the book's articles into two sections of theoretical and interdisciplinary reflections is not very meaningful considering interdisciplinary field of study, and perhaps a justified distinction should be made between the two sections of theoretical reflections and appropriate case studies.
Machine summary:
3. نقد و تحلیل خاستگاه اثر بخش اول کتاب که به تأملات نظری مطالعات اجتماعی فناوری میپردازد و مبانی و مفاهیم نظری این حوزه را تبیین میکند، نگاهی موضوعمحوری به کتاب بخشیده است و اگر تلاش میشد تا محتوای این بخش براساس سرفصلهای مصوب آموزشی در درس «علم، فناوری، و جامعه» تدوین شود، میتوانست منبع آموزشی مناسبی برای دانشجویان رشتۀ سیاستگذاری علم و فناوری باشد.
همچنین، عنوان کتاب مناقشهبرانگیز است، زیرا برای حوزهای مطالعاتی (مطالعات اجتماعی فناوری)، که به اذعان گردآورندۀ مقالات حوزهای میانرشتهای است، تفکیک میان تأملات نظری و میانرشتهای چندان معنادار نیست، بلکه مناسب بود این تفکیک میان دو بخش تأملات نظری و موردپژوهیهای مقتضی تقسیم میشد.
1. 5 نقد مقالات بخش اول کتاب: تأملات نظری مقالۀ اول این بخش با عنوان «رویکردها و نظریههای اجتماعی فناوری» نوشتۀ محمد توکل ارائه شده است.
در این مقاله مهمترین جریانهای نظری مطالعات علم و فناوری تبیین شده است، اما درنهایت میان «مطالعات اجتماعی فناوری» و «مطالعات علم و فناوری» تمایز روشن و صریحی ارائه نمیدهد و از این بابت با عنوان کتاب نتوانسته است پیوند مناسب و آگاهیبخشی را برقرار کند.
بهبیانیدیگر، نویسنده بهطور دقیق و روشن مشخص نکرده است که این مقاله و موضوع پژوهش آن در حوزۀ مطالعات علم و فناوری چه جایگاهی دارد یا حتی در پیشبرد هدف اصلی کتاب، که مطالعۀ اجتماعی فناوری است، چه پیوندی با سایر مقالات این مجموعه دارد.
بهنظر میرسد، باتوجهبه مباحث پیشین دربارۀ قلمرو مطالعات علم و فناوری، این فقره مؤید آن است که حوزۀ مطالعات اجتماعی فناوری موردنظر در این مجموعه، چهارچوب مطالعاتی همهجانبه و گستردهای برای پوششدادن به چنین رویکردهایی نیست.