Abstract:
یافته های پژوهش حاکی از آن است که، شيعيان امامى مذهب كه در دورهى سيطره خاندان بويه از آسايش نسبى و اقتدار حكومتى برخوردار بودند، در پى يورش سلجوقيان سنى به بغداد و بر افتادن حاكميت بویيان، دوران سختى را تجربه كردند. سلجوقيان، آنان را از مناصب ادارى راندند؛ پيشواى دينى آنان شيخ طوسى مجبور به ترك بغداد شد و در پى سركوب شورش بساسيرى شيعيان ساكن شهر كرخ، مورد حمله سنيان قرار گرفتند. اما اين وضع پايدار نماند و در طى سلطنت سلجوقيان، شيعيان به تدريج مواضع قدرت را مجدداً اشغال كردند. در اين پژوهش با اشاره به وجود اميران و وزيران شيعى مذهب در ايران از برخورد متقابل شیعه و دستگاه خلافت، آگاهی از فعالیت ها و پیشرفت های علمی و فرهنگی و چگونگی حضور شیعیان در امورات مهم دولتی در دوره سلجوقی بحث می شود. محدوده ی زمانی که این پژوهش را در برمی گیرد، تقریباً از اوایل قرن پنجم(485-430 هـ ق)یعنی دوره ی تسلط حکمرانی سلجوقیان در ایران می باشد. اين پژوهش با استفاده از منابع اسنادی وکتابخانه ای و به روش توصيفي، تحليلي وبا هدف بررسی مناسبات و تعاملات شیعیان امامیه در ایران با حاکمان عصرسلجوقی نگارش یافته است.
The findings of the study indicate that Imamite Shiites, who enjoyed relative comfort and government authority during the reign of The Buyid dynasty, experienced a hard time following the Sunni Seljuks' invasion of Baghdad and the overthrow of The Buyid dynasty. The Seljuks expelled them from office; their religious leader, Sheikh Tusi, was forced to leave Baghdad and was attacked by the Sunnis after the suppression of the Shiite rebellion in the city of Karkh. But the circumstances did. The present study discusses not last the Shiites gradually regained their positions of power. The current paper discusses the interaction between the Shiites and the caliphate, the knowledge of scientific and cultural activities and developments, and how Shiites were involved in important government affairs in the Seljuk era taking into account the presence of Shiite rulers and ministers in Iran. The time span of the current paper dates back to approximately the beginning of the fifth century (485-430 AH), the period of Seljuk rule in Iran. This is a descriptive-analytical study using documentary and library sources to investigate the relationships and interactions of Imamite Shiites in Iran under Seljuk reign.
Machine summary:
قدرت گیری سلجوقیان سنی مذهب، موقعیت سیاسی و مذهبی شیعیان را دچار گسست کرد؛ اما پایگاه اجتماعی و توان فکری آنان را از بین نبرد، به تدریج ساختار حکومت سلجوقی تلفیق با سنن ایرانی اسلامی درمسیر درست قرار گرفت و مهمتر اینکه شیعه امامیه هویت و ماهیت متفاوت خود را نشان داد، زمینه برای نفوذ آنان در جامعه و حکومت هموار شدو سلوک سیاسی، مذهبی و اجتماعی شیعیان امامی و بهره گیری مؤثر شیعیان از اصول اعتقادی خویش، در این جهت سهم مؤثر داشت.
از نظر او شیعیان یا روافض در عداد بد مذهبیان و در ردیف گبریان ترسایان سنبادیان و مزدکیان و در قرابت فکری با آنان است وشیعیان مقیم ری، قم، کاشان و آبه را بخصوص در معرض آماج حملات خود قرار می دهد(نظام الملک،88:1385) البته این وضعیت زیاد دوام نیاورد وبا عزل نظام الملک نفوذ شیعه رو به گسترش نهاد و بعدها چند تن از وزرای شیعه یا منسوب به تمایلات شیعی در حکومت سلجوقیان عراق به قدرت رسیدند: از جمله سعدبن محمد براوستانی قمی ملقب به مجدالملک وزیر برکیارق،سعد الملک آوجی وزیر سلطان محمدبن ملکشاه، شرف الدین انوشیروان خالد کاشانی وزیر المستر شاه عباسی و سلطان محمود بن ملکشاه.
به هر حال در دوران سلجوقیان شیعیان امامیه برای در امان ماندن از خطرهای احتمالی در مواجهه با جامعه اهل تسنن، و از درگیری با سنیانی که اکثریت داشتند محتاط بودند (kolberg,1991: 18؛ kafesoglu,1988: 92) مناسبات باامیران امامی واقعیت تحقق یافته ی تاریخ این است که در همان روزگاری که آن سخت گیری ها بر شیعیان تحمیل می گردید، امیران امامی مذهب بر بخش هایی از عراق و ایران حکومت می کردند.