Abstract:
عجایب‌نامه‌نویسی سنتی نوشتاری است که از قرن پنجم تا قرن دوازدهم هجری آثاری از آن به‌جا مانده است. انگاره بنیادین پژوهش حاضر این است که محتوای عجایب‌نامه‌‌ای با تفکر اسطوره‌ای پیوند دارد. برای ردیابی این مدعا، با کندوکاو به‌شیوه توصیفی ـ تحلیلی در آثار به‌جامانده از این سنت، ارتباط اندیشه عجایب‌نویس با تفکر اسطوره‌ای نشان داده شده است. خیال‌ورزی جمعی در عجایب‌نامه به تولید گزاره‌هایی انجامیده است که با وجود ادعای مؤلفان درباره ارائه روش‌ها و موضوعات عینی و حقیقی، با بن‌مایه‌های شبه‌اساطیری پیوند می‌یابد. این بن‌مایه‌ها، ذیل مباحث تعلیل‌های شبه‌اسطوره‌ای، تبدیل و وحدت اسطوره‌ای، تکرار اسطوره‌ای و تقابل اسطوره‌ای بازنمایی شده است.
Ajaib-Nname is written document from the fifth to twelfth centuries. This study hypothesizes that there is a relationship between Ajaib-nameh and mythological views. To text it, eight texts of this genre were described and analyzed. Using Foucault's theory of genealogy, it was revealed that collective imagination in Ajaib-nameh has a relationship with the quasi-mythological motifs, despite the former's methods and objectives. The evolution of these texts has been explained in three distinct eras, including the geography-based era, the narrative era, and time-based era. The intensity and weakness of imagination in these texts are highlighted in three colors: yellow, orange and dark red.
Machine summary:
متن هاي مورد بررسي ما، به ترتيب تاريخي، اين کتاب ها خواهند بود: 234 تحفۀالغرائب ، حاسب طبري، بين ٣٥٤ تا ٤٨٥ق ؛ نزهت نامۀ علايي، شهمردان بن ابيالخير، حدود ٥٠٦ تا ٥١٣ق ؛ عجايب المخلوقات طوسي (همداني)، محمد بن محمود بن احمد طوسي، حدود ٥٥٥ق ؛ فرخ نامه ، ابوبکر جمالي يزدي، حدود ٥٨٠ق ؛ عجايب المخلوقات ، محمد بن محمود قزويني، حدود ٦٨٠ق ؛ نوادرالتبادر لتحفۀالبهادر، دنيسري، حدود ٦٩٩ق ؛ بحيره ، فزوني استرآبادي، ١٠٢١ق و نگارستان عجايب و غرايب ، پيشاوري بين ١١٤٨ تا ١١٦٠ق .
فاطمه مهري رسالۀ دکتري خود را با عنوان جايگاه عجايب در نظام دانش هاي کهن در سال ١٣٩٣ در دانشگاه تهران به رشتۀ تحرير درآورده و بيشتر از منظر تاريخ علم و جايگاه علمي عجايب نامه ها به اين متون نگريسته است .
يکي از ويژگيهاي عجايب نامه ها نيز گرايشي است که در اين کتاب ها به توجيه پديده هايي ديده ميشود که علتشان طبيعي است ؛ ولي مؤلف اصرار دارد که دليلي از پيش خود براي آن پديده ذکر کند.
انديشۀ تبديل و وحدت اسطوره اي انديشۀ پيوند ذاتي همۀ پديده ها را از اين مثال دربارة شيوة توليد زنبور عسل نيز ميتوان دريافت : مؤلف نزهت نامه ذکر کرده است که اگر گوساله اي را با چوب بزنند و بکشند و استخوان هايش را خرد کنند و در محيط ويژه اي قرار دهند، از هر يک از اندام او زنبور عسل زاييده ميشود (براي تفصيل اين مورد ر.
(
, 
, 
)
