Abstract:
موضوع پژوهشی پیشرو، عوامل رشد اخلاقی و هدف آن بررسی عوامل مؤثر بر رشد اخلاقی براساس آموزههای قرآنی است. این پژوهش با روش کتابخانهای- اِسنادی و تحلیل محتوایی، توصیفی و استنباطی انجام میگیرد. تکیهگاه اخلاق قرآنی خداوند است که منبع و منشأ همه فضائل و کمالات عینی و نامتناهی است و رشد اخلاقی به معنای ربانی و الهی شدن در بعد شناختی، رفتاری و عاطفی از طریق کسب اوصاف و افعال ربوبی و الهی که نمونه آن در اوصاف و افعال خدا وجود دارد و اوصاف و افعالی که خداوند برای انسان مطلوب دانسته است. انسان در فطرت و خلقت ویژهاش استعداد ربانی و الهی شدن را دارد و عوامل متعددی در شکوفایی و رشد این استعداد نقش دارد. عوامل مؤثر بر رشد اخلاقی از نگاه قرآن دو نوعاند: عوامل معرفتی، عوامل غیرمعرفتی. شناخت فطری فضایل و رذایل (عامل معرفتی غیر اکتسابی)، توجه و تفکر (بیداری) و ایمان، عوامل معرفتی اکتسابی رشد اخلاقی هستند و وراثت، تغذیه، عوامل محیطی، مبادی غیبی، اراده و اختیار و عمل صالح عوامل غیرمعرفتی رشد اخلاقیاند. نقش اراده در رفتارهای اخلاقی در مراحل شکلگیری رفتار آگاهانه، یعنی هنگامه توجه، ادراک، احساسات و انگیزش ظهور میکند و میتواند با محدود کردن و کنترل نمودن تأثیر عوامل زیستی و محیطی بهطور فعّال وارد عمل شود.
The subject of the present research is moral growth factors and its purpose is to investigate the factors influencing moral growth based on Quranic teachings. This research is done by library-attribute method and content analysis, descriptive and inferential. The Qur'anic ethic base is God, the source and source of all objective and infinite virtues and perfection, and moral growth means sacrifice and divinity in the cognitive, behavioral, and emotional dimension through the acquisition of rabbi's and divine attributes which are exemplified in God's attributes and actions. There are also the attributes and actions that God has found desirable to man. Human beings have a special capacity for communion and divinity in their special nature and creation, and many factors contribute to the growth and development of this talent. Factors affecting moral development from the Qur'an's perspective are two types: epistemic factors, non-epistemic factors. Intrinsic cognition of virtues and vices (non-acquired epistemic factor), attention and thinking (awakening) and faith are the acquired epistemic factors of moral growth and inheritance, nutrition, environmental factors, occult principles, will and authority and good practice are non-epistemic factors of moral development. . The role of will in ethical behaviors emerges during the stages of conscious behavior formation, namely attention, perception, emotion and motivation, and can be actively engaged by limiting and controlling the impact of environmental and environmental factors.
Machine summary:
رشد اخلاقی به معنای ربانی و الهیشدن در بُعد شناختی، رفتاری و عاطفی از راه کسب اوصاف و افعال ربوبی و الهی است که نمونه آن در اوصاف و افعال خدا وجود دارد و اوصاف و افعالی که خداوند برای انسان مطلوب دانسته است.
با توجه به اینکه باید میان خلیفه و مستخلفعنه تناسب تام وجود داشته باشد (صدرالدین شیرازی، 1366، ج2، ص300) و باید خلیفه محل تجلی و ظهور و بروز شئون مستخلفعنه باشد (طباطبایی، 1417ق، ج1، ص115)، رسیدن انسان به خلافت خدا زمانی شکل واقعی و خارجی پیدا میکند که انسان با شناخت اسما و صفات و خلق و خوی الهی در حد توان بشری آن را در خود ایجاد کند (دیلمی و آذربایجانی، 1380، ص66)، به بیان دیگر خلافت انسان از خداوند به معنای اقتدای انسان به خدای تعالی در افعال الهی به اندازه توان بشری است و اقتدای به خداوند بدون طهارت نفس ممکن نیست و طهارت نفس با تحصیل مکارم اخلاق و علم و عبادت حاصل میگردد (راغب اصفهانی، 1376، ص44)؛ چنانکه پیامبر9 فرمود: «به اخلاق خدایی متخلق شوید» (مجلسی، 1403ق، ج58، ص129) و فرمود: «خداوند سبحان فضایل اخلاقى را وسیله ارتباط میان خود و بندگانش قرار داده، همین بس که هر یک از شما به اخلاقى تمسک کند که او را به خدا مربوط سازد» (ورام بن ابی فراس، 1434ق، ج2، ص390).
انسان در ابتدای تولد فاقد رشد اخلاقی و کمالات بالفعل است؛ اما استعداد لازم برای تخلق به اخلاق خدایی و ربانی و الهیشدن در فطرت او نهاده شده است.