Abstract:
افسانهها و قصّهها بهعنوان شاخهای از ادبیّات عامّه، پیوند خود را با تاریخ و دین حفظ کردهاند و بستری مناسب برای بازآفرینی شخصیّتهای تاریخی و دینی فراهم آوردهاند. این نوشتار مجموعهی چهار جلدی قصّههای ایرانی را به شیوهی توصیفی- تحلیلی مطالعه نموده و به بررسی شخصیّتهای تاریخی-دینی بهکاررفته در این قصّهها پرداخته است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که این شخصیّتها در سیونه داستان از مجموعهی قصّههای ایرانی انجویشیرازی، نمود یافتهاند. اشخاص و اعلام تاریخی و دینی مد نظر ما به ترتیب بسامد عبارتند از: حضرت سلیمان(ع)، حضرت علی(ع)، شیطان، اسکندر، حضرت خضر(ع)، پیامبر اسلام(ص)، حضرت عبّاس(ع) و حضرت زکریّا(ع). پیامبران، ائمّه و اولیای خدا یکی از جلوههای بارز شخصیّتهای یاریگر قهرمانان قصّهاند. اغلب، این شخصیّتها در تقابل نیروی خیر و شر ظاهر میشوند و در چالشهایی که ضدّقهرمان برای قهرمان ایجاد کرده است، قهرمان را یاری میدهند. در این بین، حضرت سلیمان(ع) به سبب ارتباط با موجودهای فراواقعی و سوررئال که پیوسته حضوری پررنگ در قصّهها دارند، و اشیای منسوب به او از پربسامدترین نیروهای یاریگر قهرمانان قصّهها هستند. داستانهایی نظیر شهادت حضرت زکریّا(ع) یا شخصیّت اسکندر در ماجراهایی نظیر طلب آب حیات مطابق با بینش و پسند عامّه بازآفرینی شدهاند.
ط
افسانهها و قصّهها بهعنوان شاخهای از ادبیّات عامّه، پیوند خود را با تاریخ و دین حفظ کردهاند و بستری مناسب برای بازآفرینی شخصیّتهای تاریخی و دینی فراهم آوردهاند. این نوشتار مجموعهی چهار جلدی قصّههای ایرانی را به شیوهی توصیفی- تحلیلی مطالعه نموده و به بررسی شخصیّتهای تاریخی-دینی بهکاررفته در این قصّهها پرداخته است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که این شخصیّتها در سیونه داستان از مجموعهی قصّههای ایرانی انجویشیرازی، نمود یافتهاند. اشخاص و اعلام تاریخی و دینی مد نظر ما به ترتیب بسامد عبارتند از: حضرت سلیمان(ع)، حضرت علی(ع)، شیطان، اسکندر، حضرت خضر(ع)، پیامبر اسلام(ص)، حضرت عبّاس(ع) و حضرت زکریّا(ع). پیامبران، ائمّه و اولیای خدا یکی از جلوههای بارز شخصیّتهای یاریگر قهرمانان قصّهاند. اغلب، این شخصیّتها در تقابل نیروی خیر و شر ظاهر میشوند و در چالشهایی که ضدّقهرمان برای قهرمان ایجاد کرده است، قهرمان را یاری میدهند. در این بین، حضرت سلیمان(ع) به سبب ارتباط با موجودهای فراواقعی و سوررئال که پیوسته حضوری پررنگ در قصّهها دارند، و اشیای منسوب به او از پربسامدترین نیروهای یاریگر قهرمانان قصّهها هستند. داستانهایی نظیر شهادت حضرت زکریّا(ع) یا شخصیّت اسکندر در ماجراهایی نظیر طلب آب حیات مطابق با بینش و پسند عامّه بازآفرینی شدهاند.
واژههای کلیدی: شخصیّتهای تاریخی، شخصیّتهای دینی، ضدّقهرمان، قصّههای عامیانهی ایرانی، قهرمان.
Myths and stories have kept their link with history and religion as a branch of popular literature and have provided an appropriate field for recreation of historical and religious figures. This essay has studied the four-volume collection of Iranian stories utilizing a descriptive-analytical approach and examined the historical-religious characters appearing in these stories. The results of the research show that these characters have appeared in the thirty nine stories from the collection of Iranian stories by Enjavi Shirazi - as the statistical population of this research. The historical and religious characters and celebrities studies are as follows in order of frequency: Solomon, Imam Ali, Iblis(Devil), Alexander, Khidr, Prophet Muhammad, Abbas and Zakaria. The Prophets, the Imams and Awlia - o - Allah (lovers and supporters of the Lord) are the most remarkable characters supporting the heroes of the story. Often, these characters appear in opposition to the two forces of "the good and the evil", and they help the hero in the challenges that the anti-hero has created for him. Among these, Solomon because of the relationship between him and the supernatural and surreal creatures who constantly have a rich presence in the stories, and objects associated with him, they are the most abundant forces supporting the heroes of the stories. Stories such as Zechariah's testimony or Alexander's personality in adventures like seeking life water have been recreated in accordance with popular beliefs.
Machine summary:
شخصيت هايي که از يک سو ريشه در تاريخ و مذهب دارند، از سوي ديگر پرورده ي تخيل مردمند و در قصه هايي که تاروپود آن را خود مردم تشکيل ميدهند، بازآفريني ميشوند؛ ازاين روست که تاريخ و مذهب نقش بسزايي در فرهنگ و ادبيات دارند؛ به ويژه «در ميان ملتي که جهان بيني اسلام به شکلي بسيار عميق در آن نفوذ کرده است و حتي تا روزگار ما نيز در شکل گيري ادبيات ايفاي نقش ميکند و اين جهان بيني به عنوان گنجينه ي فرهنگ و آداب آن ها، نسل ها منتقل شده و بيمانند باقي مانده است ؛ جاي تعجب ندارد که موضوع هاي مذهبي از ديرباز بخش هاي قابل توجهي از تکامل ادبيات فولکلور آنان را تشکيل ميدهد»(سيپک ،١٣٨٩: ١٠١)؛ بنابراين شخصيت هاي ديني ـ تاريخي در افسانه ها و قصه هاي عاميانه نيز بازآفريني ميشوند و کارکردها و ويژگيهاي خود را مييابند.
ديگر شخصيت هاي ديني – تاريخي حاضر در قصه ها، همواره راهنما و ياريگر قهرمانان و شخصيت هاي سازنده ي قصه ها هستند؛ اما اسکندر که تنها چهره اي تاريخي دارد، در بازآفريني شخصيتش با سيمايي اسطوره اي - افسانه اي دو چهره ي متفاوت در چهار داستان پيدا ميکند؛ اسکندر يا پادشاهي است که به خواهش پيرمردي، عشق دخترش را ميپذيرد و موانع آن دختر را از سر راه برميدارد يا پادشاهي طمع کار است که به دنبال عمر جاودان ، سفري دشوار را آغاز ميکند.
حضرت زکريا(ع ) يکي ديگر از شخصيت هاي ديني - تاريخي حاضر در قصه هاست که ماجراي کشتن او و فرزندش در داستان «جيرجيرک و عنکبوت » آمده است .