Abstract:
با رسمیشدن مذهب شیعه اثناعشری و حضور علمای شیعه در دربار صفوی، عرصه قدرتنمایی بر صوفیان تنگ شد. تلاش شاهان صفوی برای رهیدن از سلطه قزلباشان، که از اوایل صفویه شروع شده بود، در دوره دوم حکومتشان فزونی گرفت و با جریان ضد صوفیه علمای شیعه همراه شد. ظهور نوعی تصوف بازاری که گاه با اباحهگری همراه میشد، مخالفت علمای شیعه را بیش از پیش برمیانگیخت و گاه رقابتهایی بین علما ایجاد میکرد. این عوامل سبب پیدایش ادبیات ردیه نویسی در این دوره شد. برخی از این آثار رسالههایی بود مانند تحفةالاخیار ملا محمدطاهر قمی که به نقد عقاید و آداب و رسوم صوفیان اختصاص داشت و دستهای دیگر کتابهایی با محتوای مذهبی، شامل آیات و روایاتی برای شیعیان بود که در فصل یا فصولی به رد صوفیه و انکار عقاید آنان پرداخته میشد. عینالحیوة (عینالحیات) از علامه مجلسی در زمره این آثاربود. پژوهش حاضر با هدف تبیین فضای فرهنگی دوره صفویه به نقد و بررسی آراء ضدتصوف این دو عالم مشهور دوره صفوی میپردازد.
With the recognition of the Twelver Shiite and the presence of Shi’i scholars in the Safavid court, the Sufis power was diminished. During the second period of Safavid reign, the attempt of the Safavid kings to break free of Qizilbash sovereignty, which began in the early Safavid period, became more and more and also accompanied by anti-Sufis movement of Shia scholars. The emergence of a kind of vulgarian Sufism provoked the opposition of Shi’i scholars even more and sometimes created a competition between them. Those factors led to the formation of a literature and writing of some books, which in one side were Shia jurists and on the other side Sufis. Some of those books were in the form of treatises criticizing Sufis beliefs and customs, such as Tuhfat-al-akhyar of Mullah Mohammad Tahir Qumi. And other books were generally religious included verses and narrations for Shia which in a chapter or chapters criticized Sufis’ beliefs. Among those books, we can mention ‘Ayn al-Hayat by Allamih Majlisi. The present study will explain the cultural atmosphere of the Safavid period by reviewing the anti-Sufism opinions of the two famous scholars.
Machine summary:
نقد صوفيه در روزگار صفويه : مقايسه آراء ملا محمدطاهر قمي و علامه مجلسي ۱ هليا منشاري دانشجوي دکتري تاريخ و تمدن ملل اسلامي، دانشکده حقوق، الهيات و علوم سياسي، واحد علوم و تحقيقات، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ايران 2 فهيمه مخبر دزفولي استاديار گروه تاريخ و تمدن ملل اسلامي، دانشکده حقوق، الهيات و علوم سياسي، واحد علوم و تحقيقات، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ايران چکيده با رسميشدن مذهب شيعه اثناعشري و حضور علماي شيعه در دربار صفوي، عرصه قدرتنمايي بر صوفيان تنگ شد.
برخي از اين آثار رساله هايي بود مانند تحفة الاخيار ملا محمدطاهر قمي که به نقد عقايد و آداب و رسوم صوفيان اختصاص داشت و دسته اي ديگر کتابهايي با محتواي مذهبي، شامل آيات و رواياتي براي شيعيان بود که در فصل يا فصولي به رد صوفيه و انکار عقايد آنان پرداخته ميشد.
از ديگر پژوهش هاي مهم ميتوان به کتاب صفويه در عرصه دين ، فرهنگ و سياست نوشته رسول جعفريان اشاره کرد که در جلد دوم و در فصلي مستقل به بررسي روند رويارويي فقها و صوفيان پرداخته است و در اين فصل علما و روحانيوني را که برضد تصوف رديه هايي نگاشتند، به اجمال معرفي کردهاست .
٣. وضع صوفيه در دوره شاه سليمان و سلطانحسين صفوي براي شناخت شرايط اجتماعي و سياسي دوران ملا محمدطاهر قمي و علامه محمدباقر مجلسي، بايد شرايط حکومت صفويه در عصر شاهسليمان و شاه سلط ان حسين را بررسي کرد.