Abstract:
مسائل زیستمحیطی در دهههای اخیر توسط بسیاری از دانشمندان مورد توجه قرار گرفته است. تعامل نامناسب با محیط زیست، باعث مشکلات جبرانناپذیری در فرایندهای محیطی شده است. هرچند راهبردهای اساسی از سوی دانشمندان ارائه شده است، ولی تا کنون نتایج رضایتبخشی در برطرف کردن تعامل نامناسب با محیط زیست به دست نیامده است.
در این جستار، محیط زیست و نوع رفتار انسان در مواجهه با آن، از نگاه قرآن مورد ارزیابی قرار گرفته است. پس پرسش اساسی این است که «از منظر قرآن در مواجهۀ انسان با محیط زیست چه رفتارهایی مطلوب است؟ و چه کارهایی باید انجام داد؟» نتیجه پژوهش این است که قرآن نوع خاصی از تعامل انسان با محیط زیست را تأیید میکند. البته قرآن بر دین فطری تأکید دارد. برای همین، توصیههای قرآن نسبت به تعامل انسان با محیط زیست، شامل هر انسانی نیست. بلکه انسانی مورد نظر است که بر اساس دین فطری، از عدالت رفتاری برخوردار باشد.
Environmental issues have been considered by many scientists in recent decades. Improper interaction (reaction) with the environment has caused irreparable problems in environmental processes. Although basic strategies have been proposed by scientists, so far no satisfactory results have been obtained in eliminating inappropriate interaction (reaction) with the environment. In this article, the environment and the type of human behavior in the face of it is evaluated from the perspective of the Qur'an. So the fundamental question is: from the Qur'an’s point of view, what behaviors are desirable in the face of man in the environment? And what should be done? The result of the research is that the Qur'an confirms a special type of human interaction (reaction) with the environment. Of course, the Qur'an emphasizes the natural religion. For this reason, the Qur'an’s advice regarding human interaction (reaction) with the environment does not apply to every human being. Rather, it is a human being who has behavioral justice according to his natural religion.
Machine summary:
این در حالی است که دین اسلام که در راستای همان ادیان کهن توحیدی طلوع کرد و آموزههای متناسب با فطرت انسانی را به جامعه بشری انتقال داد، دارای ساختار معرفتی خاصی در مباحث زیستمحیطی است و پیوسته نسبت به این مقوله، دستورالعملهای سازنده و نجاتبخشی را ارائه داده است؛ به گونهای که انسان تربیتیافته در فرایند رشدبخشی این دستورالعملها، ضمن ارتقای کیفیِ چگونگی روابط چهارگانهاش، در موضوع محیط زیست نیز رابطهای منحصر به فرد را محور فعالیتهای خود قرار میدهد (نوبری، 1396: 261).
تعبیر دقیق و معنادار قرآن مبنی بر لزوم رویکرد همهجانبۀ جامعه انسانی به دین فطری (روم/ 30)، یعنی آن ویژگی که همه انسانها بر اساس آن آفریده شدهاند، به گونهای که نه محتوای دین قابل تغییر است و نه قانونمندی انسان، از سویی و تأکید فراوان آیات قرآن در بهرهگیری از واژه «فَطَرَ» ـکه به معنای نوعی خاص از آفرینش است که بعد از آفرینش اولیه و به صورت شکلگیری تحولی در درون آفرینش نخستین خواهد بود (مصطفوی، 1360: 9/112)ـ در بیان آفرینش هستی و عدم بهرهگیری از واژه «خلق» از سوی دیگر، نشان از آن دارد که با این استعمال به دنبال اثبات قانونمندی نظام هستی است؛ به گونهای که این قانون به رفتار انسان و دادههای دین فطری نیز سرایت کرده و با چنان استواری همراه است که قابل تغییر نیست (نوبری، 1396: 274ـ287).