Abstract:
وجود نابغۀ چیرهدست و جامع الاطرافی چون امیر خسرو دهلوی، برای گسترش زبان و فرهنگ پارسی در سرزمین هند، موهبتی ارزشمند بوده است. او با استعداد سرشار خود، بسیاری از توانمندیهای فرهنگ و هنر ایرانی را به نمایش گذاشت. زبان، موسیقی و شعر زبده، تواناییهای فرهنگی هر ملّتی است و امیر خسرو توانست در این راستا، قسمت چشمگیری از استعداد فرهنگی و هویّت ملّی ایرانی را به شیواترین زبان، برای مشتاقان در دیار هند بازگو کند. مجنون و لیلی از جمله آثار داستانی منظوم در ادب فارسی است که امیر خسرو دهلوی، شاعر قرن هفتم هجری، آن را به تقلید از لیلی و مجنون نظامی سروده است. در این پژوهش، چگونگی «عرفان در مجنون و لیلی امیر خسرو دهلوی» بررسی شد و به این سؤالات پاسخ دادهایم که حضور الفاظ صوفیانه و عرفانی در مجنون و لیلی، هر چند به صورت غیر تناوبی و نامکرّر، امّا برخوردار از اندیشههای عرفانی امیر خسرو میباشد. لذا، ابتدا عناصر عرفانی مجنون و لیلی، استخراج و پس از بررسی و دستهبندی آنها، با سایر اصطلاحات کتب عرفانی به صورت اجمالی مورد مقایسه و بررسی قرار گرفت. پس از انجام پژوهش، این نتیجه به دست آمد که مجنون و لیلی امیر خسرو دهلوی، به رغم آنکه منظومهای غنایی و عاشقانه است؛ از اصطلاحات عرفانی خالی نیست. فقر، توکّل، عشق، شوق و مباحث مربوط به وحدت وجود، در لا به لای داستان عاشقانه و غنایی مجنون و لیلی امیر خسرو نمود دارد و توجّه وی به عناصر عرفان، حاصل پرورش یافتن امیر خسرو در مکتب چشتیّه و آشنایی وی با عرفان اسلامی از طریق استادش نظامّالدّین اولیا بوده است.
The existence of an elaborate genius such as Amir Khosrow Dehlavi has
been a valuable gift for the development of Persian language and culture
in India. With his rich talent, he exhibited many of the capabilities of
Iranian culture and art.
Language, music and poetry, and the cultural capabilities of each nation,
and Amir Khosrow has been able to highlight a significant portion of
Iranian cultural talent and identity as the most intense language for
enthusiasts throughout India.
Majnoon and Leily are among the works of the poetic fiction in Persian
literature, written by Amir Khosrow Dehlavi, the poet of the seventh
century AH, to imitate Lili and Majnun Military. In this research, we
investigated how "mysticism in Majnoon and Lilly Amir Khosrow
Dehlavi" was answered and we have answered these questions that the
presence of Sufi and mystical words in Majnoon and Leily, though nonperiodic
and non-regular, but possessed by the mystical thoughts of Amir
Khosrow.
In this research, the mystical elements of Majnoon and Leily were first
identified and extracted and reviewed and categorized with other terms of
mystical books. After the research, it was concluded that Majnoon and
Leily Amir Khosrow Dehlavi are not empty from mystical terms in spite
of the richness and love of the poetry. Poverty, faith, love, passion and
issues related to the unity of being in the love story and the riches of
Majnoon and Lili Amir Khosrow, and his attention to the elements of
mysticism cultivated by Amir Khosrow in the school of Cheshtiya and his
acquaintance with Islamic mysticism through his teacher Nizam oddin
Oliya.
Machine summary:
حاکمیّت نظام عرفانی در منظومۀ مجنون و لیلی امیرخسرو دهلوی محمّدامین احسانی اصطهباناتی چکیده وجود نابغۀ چیرهدست و جامع الاطرافی چون امیر خسرو دهلوی، برای گسترش زبان و فرهنگ پارسی در سرزمین هند، موهبتی ارزشمند بوده است.
امیر خسرو دهلوی از عشق مجازی به عشق الهی و عرفانی هم گریزی میزند گرچه آغاز این عشق زمینی است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} امّا عشق مجنون و لیلی به هم در منظومۀ دهلوی عاقبت به یکی بودگی و یکی شدن میرسد.
امیر خسرو پس از وصف خواجۀ کائنات در توصیف ممدوح خود به خشیّت و فروتنی از منظر عرفانی مینگرد: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} فقر: فقر در لغت به معنی تهیدستی و تنگدستی و درویشی است (دهخدا، 1372: ذیل فقر) امّا در اصطلاح اهل تصوّف و عرفان فقر عین نیازمندی است، نیازمندی به حق و حقیقت و تقرّب جستن به او غنی، صفت حق تعالی است به حکم انتم الفقرا و هو الغنی الحمید، و فقر عبارت از فناء فی الله است و اتحاد قطره با دریا و این نهایت سیر و مرتبت کاملان است (لاهیجی، 1379: 99).
امیر خسرو با پیروی از اندیشههای مرادش نظامّالدّین اولیا چشتی اندیشههای وحدت وجودی را میشناخت و با آن کاملاً آشنا بود و در توصیف لا اله الا الله چنین میگوید: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} نتیجهگیری: با بررسی منظومۀ «مجنون و لیلی» امیرخسرو دهلوی، به این نتیجه میرسیم که امیرخسرو با رعایت خطوط اصلی داستان و با طرح معیّن روایت مقتبس از نظامی، در زمینههای عرفانی نیز وارد شده است.