Abstract:
استفاده از عدل و انصاف از زمان های گذشته در بین اقوام و ملل مختلف رایج بوده و امروزه نیز گسترش زیادی پیدا کرده است. به عنوان نمونه قبل از اسلام در جریان عدل و انصافی که در نصاری بود، باعث هدایت آنها شد. زیرا آنان با برتر دیدن اسلام منصفانه آن را بر دین خود ترجیح داده و ایمان آوردند. بعد از اسلام نیز این امر در میان مردم رواج داشت و امروزه قاعده ی عدل و انصاف در جوامع مختلف کاربرد فراوانی دارد. با توجه به اهمیّت و کاربرد زیاد قاعدۀ مذکور، محقق در این تحقیق، قاعده عدل و انصاف و کاربرد آن را در فقه مورد بررسی قرار داده است. براساس قاعده ی عدل و انصاف در تمام جاهایی که امور مالی مردّد و مبهم می شود، تنصیف می کنیم و شارع آن را منع نکرده است و دلیل دیگر روایات کثیرهای بود که در ابواب مختلف آمده است. قاعده عدل و انصاف کلیّت دارد زیرا در همه حقوق مالی اعم از فردی و اجتماعی در ابواب مختلف فقه کاربرد دارد و مصادیق بسیاری را در فقه اسلام می توان به دست آورد که حکم آنها بر اساس این قاعده بیان شده است.
Machine summary:
بعد از اسلام نيز اين امر در ميان مردم رواج داشت و امروزه قاعده ي عدل و انصاف در جوامع مختلف كاربرد فراواني دارد.
قاعده عدل و انصاف كليّت دارد زيرا در همه حقوق مالي اعم از فردي و اجتماعي در ابواب مختلف فقه كاربرد دارد و مصاديق بسياري را در فقه اسلام مي توان به دست آورد كه حكم آنها بر اساس اين قاعده بيان شده است.
همچنين عدل و انصاف در رفع اختلافات و منازعاتِ جامعه و آسايش مردم نقش دارد و نيز در ابواب مختلف فقه به عنوان ابزار و كار فقها، از آن در صورت حصول شرايط استفاده مي شود و راه خروج از بن بست است.
براي مثال وقتي دست سارق قطع مي شود، مي گويند عدالت اجرا شد، امّا واژه انصاف را به كار نمي برند، زيرا اصل و حقيقت معناي انصاف، اين است كه نيمي از يك چيز را بدون كم و زياد بردارند و نيم ديگر را به ديگري بدهند».
اگر در تقسيم حقوق يا اموالي مشتبه شود به اين صورت كه تعلّق اين حق با مال نسبت به فردي مشخص و قطعي است امّا در تعيين آن فرد ترديد حاصل شود مانند زماني كه مشتبه شود نسبت به مالي كه ما نمي دانيم مال زيد است يا عمرو، و با علم اجمالي مي دانيم قطعاً مال يكي از آن دو است، و براي تعيين، اماره و نشانه اي هم وجود نداشته باشد آن مال به انصاف در بين كساني كه مدعي آن مي باشند، تقسيم می شود و قاعده ي عدل و انصاف اجرا مي گردد.