Abstract:
بر پایه مقدّمه کتاب منلایحضرهالفقیه، پشتوانه شیخ صدوق برای تدوین کتابی که به صحّت و صدور روایاتش از معصومان علیهم السلام اطمینان دارد، کتابهایی حدیثی است که ضمن اشتهار در جامعه علمی آنروز، مورد عمل و مراجعه نیز بوده است. علّامه مجلسی، نخستین اندیشمندی است که از یادکرد نام راوی در مشیخه صدوق، مدح او را برداشت میکند. برخی رجالیان، این مسأله را حاکی از توثیق راوی دانسته و برخی، هرگونه دلالتی را برای آن نفی کردهاند. در برخی جوامع رجالی معاصر، از این قاعده برای توثیق ابراهیم بن هاشم بهرهبرداری شده است. پس از تحلیل و ارزیابی قاعده، این نتیجه بهدست آمد که نه راویان واقعشده در آغاز اَسناد کتاب، همگی صاحب کتاباند و نه مقدّمه الفقیه، اعتبار همهجانبه منابع کتاب را میرساند؛ بلکه تنها در صدد بیان 'اعتبار نسبی و فی الجمله' منابع خود میباشد. از این رو نمیتوان حکم شیخ صدوق را بر صاحب تألیفبودن و وثاقتِ افراد نامبرده در آغاز سندها حمل کرد. نگاشته حاضر، پس از تحلیل 10 روایت ابراهیم بن هاشم در الفقیه، با نظر به اینکه آوردن نام وی در آغاز اَسناد، گزارشگر نقل از کتاب 'النوادر' اوست و نیز شیخ صدوق در ابواب الزامی فقه مانند حدود و دیات به این روایات، فتوا داده، میتوان نتیجه گرفت که این کتاب در شمار کتابهای مشهور و معتمَدبه بوده است. تدوین کتابی متقن که مورد اعتماد شیخ صدوق واقع شده، میتواند نشانگر مدح و اعتماد به نویسنده آن باشد. هرچند نباید از نظر دور داشت که پذیرش روایتهای کتاب النوادر، میتواند به دلیل بهرهگیری آن از منابع مورد اعتماد پیشین مانند کتابهای یونس بن عبدالرحمن یا تکیه بر شواهد اطمینانبخش بوده باشد که در این صورت، الزاما وثاقت نگارنده آن را نتیجه نخواهد داد.
Machine summary:
واکاوی نظریه «وقوع در مشیخه منلایحضرهالفقیه و دلالت آن بر وثاقت مؤلّف»با تأکید بر کتاب «النّوادر» ابراهیم بن هاشم قمی سید علیرضا حسینی شیرازی چکیده بر پایه مقدّمه کتاب منلایحضرهالفقیه، پشتوانه شیخ صدوق برای تدوین کتابی که به صحّت و صدور روایاتش از معصومان^ اطمینان دارد، کتابهایی حدیثی است که ضمن اشتهار در جامعه علمی آنروز، مورد عمل و مراجعه نیز بوده است.
نگاشته حاضر، پس از تحلیل 10 روایت ابراهیم بن هاشم در الفقیه، با نظر به اینکه آوردن نام وی در آغاز اَسناد، گزارشگر نقل از کتاب «النوادر» اوست و نیز شیخ صدوق در ابواب الزامی فقه مانند حدود و دیات به این روایات، فتوا داده، میتوان نتیجه گرفت که این کتاب در شمار کتابهای مشهور و معتمَدبه بوده است.
بررسی جریان قاعده درباره ابراهیم بن هاشم نگارنده کتاب «مستدرکات علم رجال الحدیث» با استناد به اینکه کتابهای ابراهیم بن هاشم از مصادر کتاب منلایحضرهالفقیه بوده و شیخ صدوق در مشیخه، طریق خود به ابراهیم بن هاشم را بیان داشته، حکم به وثاقت ابراهیم داده است؛ آنجا که میگوید: وَ قَد یُناقَشُ فی تَوصیفِ حَدیثِهِ [اِبراهیمَ بنِ هاشِمٍ] بِالصِّحَّةِ، حَیثُ اَنَّ اَهلَ الرِّجالِ لَم یَنُصّوا بِتَوثیقِهِ، وَ هـٰـذا مِمّا لا یَنبَغِی الاِلتِفاتُ اِلَیهِ ...
به این نکته باید توجّه داشت که روایت نخست در کتاب الکافی، از مسیر محمّد بن عیسی بن عبید از یونس بن عبدالرّحمان نقل شده، امّا به نظر میرسد که شیخ صدوق برای دستیابی به این حدیث، به نسخه دیگری از کتاب یونس، همچون نسخه اسماعیل بن مرّار یا صالح بن سعید، دسترسی داشته است.