Abstract:
نام شیخ بهایی. عنوانی است برای پرآوازه کردن مدن اسلامی - شیعی صفوی که شاهعباس کبیر
طلایهدار آن و شیخ. معمار افسانهایاش بوده است. بررسی مستندات تاریخی و منابع دوره صفوی
و نیز آثار برجایمانده از شیخ بهایی، روشن میسازد که برخلاف تصورات رایج در میان عامه
مردم، نهتنها نامی از شیخ بهعنوان معمار وجود ندارد، بلکه در شهرت وی بهعنوان عالم ذیفنون و
جامعالاطراف نیز جای بسی شک و تردید است. تعارض میان مستندات تاریخی و نگرش عامیانه در
مورد شیخ بهایی به طرح این پرسش میانجامد که چه عواملی باعث شهرت شیخ در همه علوم و فنون
بهایی در پی سخن سخنوران بر منابر و نه از منابع مکتوب و به حکم نقل مدام, برای برجسته کردن تمدن اسلامی- شیعی، در طول زمان استمرار یافته است.
Shaykh Baha’i name is a title to glorify the Islamic- Shia civilization of the
Safavids whose herald was Shah Abbas the great and whose legendary architect
Shaykh Baha’i. The study of historical documents , the Safavid sources
and the works left by Shaykh Baha’i show that in contrary to folk ideas, not
only there is no name of Shaykh as an architect, but also there too much doubt
about his fame as a scholar having all sciences and knowledges. contradiction
between historical documents and folk view on Shaykh Baha’i resulted
in advancing this problem that what reasons caused Shaykh Baha’i famous in
all sciences and technics and brought for him a character of unity in sciences?
It is seems that continuation of Shaykh Baha’i fame had proceeded through
history as a result of lecturers on rostrums not of written sources and by continual
citation, in order to magnify the Islamic- Shia civilization.
Machine summary:
تعارض میان مستندات تاریخی و نگرش عامیانه در مورد شیخ بهایی به طرح این پرسش میانجامد که چه عواملی باعث شهرت شیخ در همه علوم و فنون شد و از او شخصیتی دارای وحدت علوم ساخته است؟ اینگونه به نظر میرسد که توالی شهرت شیخ بهایی در پی سخن سخنوران بر منابر و نه از منابع مکتوب و به حکم نقل مدام، برای برجسته کردن تمدن اسلامی – شیعی، در طول زمان استمرار یافته است.
توالی شهرت شیخ در طول چهار سده در میان عام و خاص موجب بسی حیرت است و این پرسش را در ذهن نمایان میســازد که چه عاملی موجب اشتهار تسلط وی بر همه علوم و فنون شده و ریشه اقبال عمومی به وی در طی روزگاران نتیجه کدام عملکردش اســت؟ چه عواملی دست بهدســت هم دادهاند تا از وی بهعنوان نادره دوران و ســتاره تمدن اســلامی یاد شود؟ البته مقالات و پژوهشهای متعددی در تکریم و تمجید شــیخ به رشته تحریر درآمده است، ولی در این میان محققانی از قبیل جعفر طاهری در مقالهای با عنوان تأملی بر اســطوره شــیخ بهایی در معماریو نیز کتاب شیخ بهاییدر آیینه آثارتألیف محمد قصری، نگاهی منتقدانه به این شــخصیت داشتهاند، ولی در باب علوم دیگری چون فقه کمتر کسی به نقادی شیخ پرداخته است.